Ngẫu Thành 2 - Nguyễn Trãi

       偶 成                         Ngẫu Thành 2

世上黃梁一夢餘   Thế thượng hoàng lương nhất mộng dư, 

覺來萬事總成虛   Giác lai vạn sự tổng thành hư. 
如今只愛山中住   Như kim chỉ ái sơn trung trú, 

結屋花邊讀舊書   Kết ốc hoa biên độc cựu thư.

                    阮廌                             Nguyễn Trãi

Dịch nghĩa

Đời này cũng như một giấc mộng kê vàng mà thôi
Muôn việc khi nghĩ lại tất cả cũng không hề thực
Thế nên ngày hôm nay mới thích ở trong núi
Làm nhà cạnh vườn hoa và đọc những sách cũ xưa.

Dịch Thơ:

      Chợt Viết Ra

Cuộc đời như giấc mộng trôi qua

Muôn việc gẫm suy ảo chính là

Nay núi tìm về theo ý thích

Dựng lều sách cũ đọc cùng hoa

                           Quên Đi

***

CHỈ MỘT GIẤC KÊ VÀNG

Giấc mộng kê vàng mới thoáng qua,

Thành công, thất bại, ảo thôi mà.

Nay ta ở núi tùy duyên phận,

Sách cũ lều thơ đọc ngắm hoa !

                    Mai Xuân Thanh

BẤT CHỢT

NGẪU NHIÊN RA CỚ SỰ

Kê vàng một giấc mộng mông lung,

Mọi sự chung qui cũng số không.

Lên núi an nhiên mà tự tại,

Lều tranh đọc sách thưởng hoa hồng.

                           Mai Xuân Thanh

***

     Ngẫu Nhiên Làm

Cuộc đời như giấc kê vàng thôi

Muôn sự hư không tỉnh mộng rồi .

Nay thích ở cùng rừng núi thẳm ,

Bên hoa đọc sách dựng lều chơi .

                 Mailoc phỏng dịch

***

Cùng các bạn yêu thơ Việt,

Hôm nay chủ nhật, mở máy lên gặp bài thơ của cụ Nguyễn Trãi do bạn Quên Đi giới thiệu, thật vui ! Nhưng trước khi góp thơ thì xin có vài lời thư giản cùng quí bạn.

1.- Trong thơ của Nguyễn Trãi có 2 bài mang tên Ngẫu Thành (ngẫu nhiên mà thành ra), một bài 'bát cú' cụ làm lúc cụ "hết việc, ngồi không" khi cụ còn tại chức và bài này là khi cụ đã về hưu. Hai bài đều mang tên Ngẫu Thành. Ý là, cụ muốn giải thích chuyện : Khi đang tại chức mà ngồi không và khi đã về hưu, lại có việc làm. Cả hai cái việc trái khuấy ấy xảy ra đều là chuyện ngẫu thành cả, nghĩa là không phải đến từ ý muốn của mình. Chúng ta trong đời chắc cũng có nhiều vị có cùng hoàn cảnh như cụ Nguyễn Trãi ?

2.- Câu 2 : Giáo lai, vạn sự tổng thành hư 覺來萬事總成虛 : Tỉnh giấc, muôn việc thảy rồi ra không có gì. Bạn Quên Đi diễn xuôi : Muôn việc khi nghĩ lại tất cả cũng không hề thực. Như vậy là bạn đã hiểu sai câu thơ, vì bị câu thơ trước ám ảnh. Giấc kê vàng là một ví dụ, còn chuyện đời của tác giả thì vẫn là chuyện thực đã xảy ra. Cụm từ覺來này có 2 âm đọc : Giác lai và Giáo lai. Đọc Giác thì Giác là hiểu biết, còn đọc Giáo thì giáo là thức giấc. Ở đây, xét theo văn cảnh, thì phải đọc Giáo với nghĩa Thức giấc (anh chàng Lư Sinh khi thức giấc mới hay những gì mình vừa trải qua đều chỉ là chuyện trong mộng). Hư虛 : Hư là hư không, là chuyện đang thực trở nên không có gì, khác với : Không hề thực là chuyện chưa hề xảy ra. Câu thơ của tác giả là muốn đem câu chuyện anh chàng Lư Sinh để biện giải cho cuộc đời của chính tác giả, chứ không phải là kể chuyện Giấc kê vàng của Lư Sinh. Nguyễn Trãi là nhà chính trị, thơ ông, tất nhiên không nói chuyện xuông. Có vậy, ông mới được thế giới ngưỡng mộ, họ ngưỡng mộ về tư cách của ông chứ không phải thi tài của ông. Họ đâu có thưởng thức được thơ ông như chúng ta.

3.- Bài thơ này, câu cuối có 2 dị bản. Trong các quyển Thi Lục và Thi Tuyển đều chép là :

Kết ốc, hoa biên, độc phụ thư (Dựng nhà, bên hoa, đọc sách của cha).

Riêng bản Dương Bá Cung thì chép như bạn Quên Đi :

Kết ốc, hoa biên, độc cựu thư (Dựng nhà, bên hoa, độc sách cũ).

Vậy, chúng ta nên chọn câu nào ? Câu chép trong các quyển tuyển lục thơ hay câu của Dương Bá Cung ? Tôi nghĩ : câu trong các cuốn tuyển thơ đúng hơn. Chữ Phụ 父tuy nghĩa đen của nó là cha, nhưng phụ cũng có thể để chỉ những sách của các hiền triết đời trước đáng bậc sư phụ. Còn Cựu thư thì chỉ để nói chung chung : các sách cũ, sách gì cũng được, là chỉ để đọc giải khuây. Nếu cụ chỉ đọc sách để giải khuây, chắc cụ không đến phải chịu cảnh thảm thương lúc đã về trí sĩ : Tru di tam tộc (Ba họ bị giết). Họ giết ba họ nhà cụ là kết tội cụ đang mưu tính chuyện phản nghịch. Chữ cụu thư, như vậy, chỉ là chữ đã bị chữa lại lúc sau, cho nó thành trung dung, không đụng chạm đến ai. Giờ đây, tôi nghĩ, ta nên quên chữ Phụ, chữ Cựu đi, cụ muốn đọc sách gì đó là quyền của cụ.

Cũng nên nói thêm là cụ Nguyễn Trãi đã được UNESCO vinh danh nhân kỷ niệm 600 năm ngày sinh của cụ, năm 1980 tại Paris.

                                                     Chuyện ngẫu nhiên mà ra

                                               Cuộc đời, rốt lại, giấc kê vàng;

                                               Thức giấc, muôn điều thảy huyễn mang.

                                               Vào núi, giờ đây, ta chỉ thích :

                                               Dựng nhà, đọc sách cạnh hoa trang.

                                                                       Danh Hữu dịch

         Chúc các bạn vui vẻ !

                 Danh Hữu

***

Theo em nghĩ mình nên giải thích từ HƯ với nghĩa từ nguyên của nó là đối với THỰC và xác định là nó thuộc cái thế giới HƯ song song với cái thế giới THỰC. Nếu nói như Anh Quên Đi (QĐ) là “tất cả cũng không hề thực” không có nghĩa là nó không hiện hữu mà là  nó thuộc cái thế giới HƯ. Còn nếu nói như Thầy DH cho rằng HƯ là “không có gì” thì cũng không ổn bởi vì nó có chứ, có cái thế giới (cõi) HƯ riêng của nó như mạng ảo hiện nay chẳng hạn. Nghĩ như vậy và đối chiếu với bài thơ thì cũng vẫn thích hợp với tâm sự của cụ Nguyễn Trãi mà Thầy DH đã phân tích. Hai câu đầu là hồi ức về những ngày làm quan đã qua, nó là một chuỗi sự kiện có thực nhưng lại thuộc cõi HƯ so với hiện tại được diễn tả ở hai câu sau là công việc dựng lều đọc sách mới thuộc về cõi THỰC lúc ông về hưu.

Em cũng góp dịch bài thơ này để góp vui

     CHUYỆN NGẪU NHIÊN

Cuộc đời như giấc mộng vừa trôi

Tỉnh giấc thực - hư chuyện đã rồi

Ẩn núi bây chừ ta chỉ thích

Dựng lều đọc sách ngắm hoa thôi!

                 Nguyễn Đắc Thắng

***

Ngẫu Nhiên

Cuộc đời chẳng khác giấc chiêm bao

Muôn sự xem ra có thực nào

Thích núi tìm về cho thỏa ý

Bên hoa đọc sách cạnh lều cao.

                      Kim Phượng

***

       NGẪU THÀNH

Đời người như giấc kê vàng ấy,

Chợt tỉnh tay không muôn việc chưa.

Chỉ thích kết lều nơi núi thẵm,

Bên hoa ta đọc sách người xưa !

                      Đỗ Chiêu Đức

***