Hàng năm, cứ vào khoảng ngày 24, 25 tháng Chạp (*) nhiều gia đình người Việt bắt đầu đi tảo mộ. Họ đến thắp nhang thăm viếng, nhổ cỏ, chặt cây cối xung quanh, sửa sang, tu bổ mộ phần của những người quá cố trong gia đình, dòng họ và cả những phần mộ của các vị tổ tiên nhiều đời trước đó.
Đối với dân tộc Việt, tảo mộ ngày Tết mang nhiều ý nghĩa thiêng liêng, ai ai cũng hướng về cội nguồn. Dù đang làm ăn ở phương trời nào, ai cũng muốn quay về nhà ngày Tết, thăm lại mồ mả ông bà, cha mẹ. Nếu vì một lẽ nào đó, do cuộc sống tha hương cầu thực, con cháu cũng tìm cách gởi gắm người thân chăm lo cho phần mộ ông bà, cha mẹ. Có như thế họ mới yên lòng. Tục tảo mộ cuối năm, không chỉ là phong tục phổ biến của người dân Việt khắp mọi miền đất nước, mà còn là một nét rất riêng của dân tộc Việt. Bởi lẽ, việc tảo mộ đầu năm bên cạnh chăm sóc mộ phần của dòng họ còn mang tính cộng đồng rõ nét. Tục lệ ấy ngày nay trở thành một truyền thống tốt đẹp của dân tộc và dù có tất bật thế nào đi chăng nữa trong cuộc mưu sinh, nhưng hàng năm cứ đến ngày tảo mộ thì tất cả con cháu vẫn luôn hướng về tổ tiên nguồn cội với lòng thành kính nhất
Để tưởng nhớ người đã khuất, những người còn sống mỗi năm đều cúng giỗ. Và vào mỗi dịp năm cũ sắp qua, năm mới sắp đến, người ta còn lo sửa sang, thăm viếng mồ mả, làm sạch đẹp nơi an nghỉ của ông bà tổ tiên, người thân của mình.
Truyền thống tâm linh người Việt tin rằng, khi năm mới đến tất cả mọi thứ đều phải được chuẩn bị, sửa sang cho mới mẻ, kể cả nơi an nghỉ của ông bà, người thân.
Tục ngữ Việt Nam có câu “cao nấm ấm mồ”. Vì vậy, sửa sang nấm mồ cũng là một trong những việc hiếu đạo của con cái, thể hiện lòng kính trọng đối với đấng sinh thành, và các bậc tổ tiên đã khuất.
Tục tảo mộ cuối năm, ngoài là một phong tục phổ biến của người dân Việt khắp mọi miền đất nước, còn là một hoạt động mang tính dòng tộc rõ nét.
Đặc biệt, những dòng tộc lớn thường có những ngày tảo mộ được quy định rất cụ thể, thường ghi trong gia phả như một truyền thống của dòng tộc để con cháu ở các thế hệ sau tiếp tục thực hiện, cũng để thắt chặt tình yêu thương, đoàn kết đồng thời cũng mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.
Về quê tảo mộ mỗi dịp xuân về đã trở thành một truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Đó cũng là thể hiện của tình cảm hướng về với nguồn cội. Người ta ví: “Cây có gốc mới nở cành xanh ngọn, nước có nguồn mới bể rộng sông sâu” là vậy. Ca dao xưa cũng có câu:
“Con người có tổ có tông
Như cây có cội, như sông có nguồn”
Đối với cư dân thành thị, những người đã khuất được mai táng trong các nghĩa trang ở thành phố, do vậy thường khó duy trì việc những người trong gia đình, dòng họ khi khuất núi được chôn cất gần gũi, đầm ấm với nhau như ở thôn quê.
Nhưng cứ mỗi dịp cuối năm, khi sắp đến Tết Nguyên đán, người thành thị cũng luôn sắp xếp thời gian để đi thăm viếng, chăm sóc phần mộ ông bà, cha mẹ, người thân của mình để tỏ lòng hiếu thuận.
Thăm viếng phần mộ tổ tiên cũng là nét đặc trưng của văn hóa cổ truyền, một tục lệ trong “đạo thờ ông bà” của dân tộc ta vốn từ lâu đã trở thành truyền thống. Dù tất bật thế nào đi chăng nữa trong cuộc mưu sinh, dù cả năm bôn ba làm ăn ở nơi xa, nhưng chốn quay về vẫn là gia đình.
Nhiều gia đình cho rằng mỗi dịp tảo mộ cũng là một dịp giãi bày với ông bà, tổ tiên những chuyện đã xảy đến trong năm với cả gia đình, dòng họ; cũng là để thành tâm mời ông bà tổ tiên chuẩn bị cùng về ăn Tết với gia đình.
Do đó, theo sau phong tục này ta có tục rước ông bà vào trưa ngày 30 âm lịch, và đưa ông bà, thường là vào trưa mùng 3 hoặc mùng 4, tùy theo tập quán ở mỗi địa phương, và nếp sống của mỗi gia đình.
Thường thì ngày tiễn đưa ông bà cũng là ngày cuối cùng của những ngày nghỉ ngơi vui Tết, mọi người trong gia đình lại quay trở về với cuộc sống thường nhật, với những công việc phải làm, cùng với lòng tin là sẽ được tổ tiên phù hộ cho những ngày tiếp sau đó.
* Theo quan niệm của người xưa, ngôi mộ là ngôi nhà của người đã khuất. Vì thế, sau ngày đưa Ông Bà và Táo về trời, lúc đó mới tảo mộ, như thế sẽ không làm phiền Ông Bà nghĩ ngơi. Nhưng ngày nay, do điều kiên sinh kế nên từ mùng 10 tháng Chạp, nhiều gia đình đã đi tảo mộ sớm.
Huỳnh Hữu Đức Tổng Hợp
