Phần Mở Đầu Đất Phương Nam Tập 2

Phuø Nam: Moät Trong Nhöõng Vöông Quoác Ñaàu Tieân Trong Vuøng Ñoâng Nam AÙ

Sau khi chuùng ta ñaõ coù moät caùi nhìn khaùi quaùt veà neàn vaên hoùa Hoøa Bình trong vuøng Ñoâng Nam AÙ, chuùng ta môùi coù theå deã daøng hieåu ñöôïc neàn vaên minh cuûa moät trong nhöõng vöông quoác ñaõ taøn luïi trong vuøng naày: vaên minh OÙc Eo. Theo nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp, Louis Malleret, ngöôøi ñaàu tieân ñaõ phaùt hieän ra neàn vaên hoùa OÙc Eo, thì vaên hoùa OÙc Eo laø saûn phaåm vaên hoùa vaät chaát thuoäc khu vöïc bieån cuûa nöôùc Phuø Nam, vaø neàn vaên hoùa naày coù quan heä vôùi vaên hoùa ñoà ñoàng vaø ñoà ñaù tröôùc ñoù, coù lieân heä tôùi vaên minh Hoa Haï vaø vaên minh Ñòa Trung Haûi-Ba Tö. OÂng Louis Malleret coøn xaùc ñònh khu di tích OÙc Eo laø moät haûi caûng lôùn cuûa vöông quoác Phuø Nam, moät trung taâm thuû coâng nghieäp phaùt trieån, moät thaønh phoá chòu aûnh höôûng vaên hoùa AÁn Ñoä. Ñoái chieáu nhöõng di tích khai quaät ñöôïc, cuøng vôùi nhöõng thö tòch coå cuûa Trung Hoa, vaø heä thoáng nhöõng ñöôøng nöôùc coå ñöôïc ghi nhaän qua khoâng aûnh, chuùng ta coù theå hình dung ñöôïc phaàn naøo neàn vaên hoùa OÙc Eo, ñaùng chuù yù nhaát laø khu vöïc Nuùi Saäp (Ba Theâ), moät trung taâm cö daân coå, moät trung taâm vaên hoùa, xaõ hoäi, chính trò vaø kinh teá coù taàm côõ döôùi thôøi vöông quoác Phuø Nam. Ña soá caùc nhaø khaûo coå hoïc Taây phöông ñeàu ñoàng yù chia ra 7 thôøi kyø ñeå nghieân cöùu veà vaên minh OÙc Eo vaø khaûo coå hoïc taïi vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long: Thôøi kyø tieàn söû: Coøn goïi laø thôøi kyø Tieàn OÙc Eo. Tính töø nguyeân thuûy ñeán ñaàu Taây lòch.

 Thôøi kyø OÙc Eo: Tính töø ñaàu Taây lòch ñeán nhöõng theá kyû thöù VI vaø thöù VII (ñaây laø thôøi kyø toàn taïi cuûa vöông quoác Phuø Nam).

 Thôøi kyø Haäu OÙc Eo: Thôøi kyø giöõa nhöõng theá kyû thöù VI vaø thöù VII (ñaây laø thôøi kyø suy taøn cuûa vöông quoác Phuø Nam). Taïi khu Nuùi Lôùn gaàn Gaønh Raùi, nhöõng töôïng Phaät baèng ñaù goàm moät töôïng lôùn vaø nhieàu töôïng nhoû ñöôïc thôø trong moät ngoâi chuøa taïi xaû Thaéng Tam thuoäc thò xaõ Vuõng Taøu, taát caû ñeàu coù ñaëc tính cuûa thôøi kyø Haäu OÙc Eo. Töôïng Phaät baèng sa thaïch cao 1 meùt, beä ñaù cao 0.18 meùt, trong tö theá thieàn ñònh, chaân baét treùo theo theá kieát giaø (hoa sen), hai baøn tay ñaët leân nhau ngay tröôùc ñôn ñieàn. Ñöùc Phaät coù göông maët thaät AÁn Ñoä, mieäng mæm cöôùi moät caùch thaät nhaân töø, toùc xoaén, maëc aùo caø sa ñeå loä vai phaûi.

 Thôøi kyø Tieàn Angkor: Tính töø theá kyû thöù VII ñeán cuoái theá kyû thöù VIII.

 Thôøi kyø chuyeån tieáp: Tính töø ñaàu theá kyû thöù IX ñeán cuoái theá kyû thöù IX. Thôøi kyø naày cuõng coøn ñöôïc goïi laø thôøi kyø Thuûy Chaân Laïp.

 Thôøi kyø Angkor: Tính töø cuoái theá kyû thöù IX ñeán giöõa theá kyû thöù XV.

 Thôøi kyø Haäu Angkor: Tính töø giöõa theá kyû thöù XV trôû veà sau naày.

 OÙc Eo laø khu vöïc maø ña soá caùc nhaø khaûo coå ñeàu tin raèng ngaøy nay noù naèm trong xaõ Myõ Laâm, huyeän Ba Theâ, tænh Long Xuyeân. OÙc Eo laø moät trong nhöõng haûi caûng quan troïng nhaát cuûa vöông quoác Phuø Nam töø theá kyû thöù nhaát ñeán theá kyû thöù 6. Theo coå thö Trung Hoa thì ñeá ñoâ Vyadhapura naèm caùch bôø bieån thôøi ñoù khoaûng 120 daëm, khoaûng treân 160 caây soá. Tuy nhieân, coå söû Trung Hoa vieát veà vöông quoác Phuø Nam cuõng khoâng nhieàu laém neân hieän taïi ngöôøi ta chæ coù theå phaùc hoïa laïi ñôøi soáng kinh teá, phong tuïc, taäp quaùn, cuõng nhö ñôøi soáng taâm linh, tín ngöôõng cuûa daân toäc naày qua caùc di vaät khai quaät ñöôïc maø thoâi. Hieän taïi ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy raát nhieàu coå vaät mang taùnh vaên minh OÙc Eo treân moät ñòa baøn raát lôùn, chaïy daøi töø vuøng bôø bieån phía taây cuûa Thaùi Lan, Maõ Lai, Malacca, Trung Laøo, Nam Laøo, vaø Cao Mieân. Rieâng taïi Vieät Nam, raát nhieàu coå vaät OÙc Eo ñaõ ñöôïc phaùt hieän töø caùc vuøng Raïch Giaù, Caø Mau, Long Xuyeân, Chaâu Ñoác, Vónh Long, Ñoàng Thaùp, Taân An, Caàn Giuoäc, Saøi Goøn, Gia Ñònh, leân ñeán caùc vuøng giaùp vôùi cao nguyeân Laâm Ñoàng...

 Nhöõng naêm töø 1936 ñeán 1944, taïi mieàn Nam ngöôøi Phaùp cho khai quaät 306 ñòa ñieåm coù veát tích cuûa neàn vaên hoùa coå. Töø naêm 1938 ñeán naêm 1944, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret laø ngöôøi ñaàu tieân khôûi coâng khai quaät vuøng Goø OÙc Eo taïi vuøng Nuùi Saäp thuoäc tænh Long Xuyeân. OÂng ñaõ tìm thaáy khoaûng 150 di tích vaø di chæ vaên hoùa coå trong vuøng. Theo oâng thì vuøng naày coù treân 10 ñòa ñieåm khaûo coå lieân quan ñeán neàn vaên hoùa OÙc Eo. Chæ rieâng töø thaùng 2 ñeán thaùng 4 naêm 1944, oâng ñaõ cho khai quaät khu OÙc Eo vaø ñaõ tìm thaáy neàn cuûa moät coå thaønh daøi khoaûng 1.500 meùt, vôùi nhöõng pheá tích gaïch ñaù xaây treân caùc goø ñaát, vaø nhöõng coïc goã nhaø saøn. Beân trong vuøng coå thaønh ngöôøi ta tìm thaáy raát nhieàu di vaät quyù hieám nhö ñoà trang söùc vôùi nhieàu loaïi khaùc nhau töø ñaát nung, thuûy tinh, chì, thieác, ñoàng, ñeán ñaù quí, vaøng, baïc vaø kim cöông, cuõng nhö caùc vaät duïng trong sinh hoaït haøng ngaøy khaùc, vaân vaân. Ngöôøi ta coøn tìm thaáy nhöõng mieáng buøa ñeo, con daáu vaø tieàn ñoàng nhieàu loaïi, trong ñoù coù caû nhöõng ñoàng tieàn La Maõ nöõa, vaø ngay caû caùc khueâ baøi baèng vaøng cuûa caùc hoaøng ñeá La Maõ Antonius vaøo naêm 152 sau Taây lòch, cuõng nhö moät chieác aán coù ghi chöõ Phaïn. Ñieåm ñaëc bieät laø ngöôøi ta tìm thaáy raát nhieàu ñoàng tieàn ñöôïc caét laøm ñoâi, laøm tö, hoaëc laøm taùm, coù leõ laø ñeå laøm tieàn leû. Taát caû ñeàu coù nieân ñaïi phuø hôïp vôùi thôøi kyø vöông quoác Phuø Nam coøn toàn taïi treân vuøng ñaát naày. Ngaøy nay ai trong chuùng ta cuõng ñeàu bieát raèng heã noùi ñeán vaên hoùa OÙc Eo töùc laø noùi ñeán vöông quoác Phuø Nam töø theá kyû thöù nhaát ñeán cuoái theá kyû thöù VI sau Taây lòch, nghóa laø phaûi noùi ñeán moät vuøng bao la roäng lôùn, phía Nam töø eo bieån Malacca cuûa Maõ Lai, phía Baéc ñeán taän caùc vuøng Baéc Thaùi vaø Laøo, phía Taây ñeán taän Mieán Ñieän, vaø phía Ñoâng ñeán taän vuøng bôø bieån Vieät Nam baây giôø. Rieâng trong ñòa phaän Vieät Nam ngaøy nay, neàn vaên minh OÙc Eo traûi roäng töø cao nguyeân Laâm Ñoàng xuoáng taän vuøng U Minh Caø Mau. Cho ñeán baây giôø hình aûnh veà vaên hoùa OÙc Eo vaãn coøn raát muø môø. Theo nhöõng keát quaû gaët haùi ñöôïc qua nhöõng cuoäc khai quaät khaûo coå hoïc, neàn vaên minh OÙc Eo coù moät lòch söû khaù laâu ñôøi nhö nhieàu neàn vaên hoùa khaùc vaø luoân coù söùc haáp daãn vôùi caùc nhaø khaûo coå hoïc. OÙc Eo laø moät ñòa danh xöa, moät thôøi noåi tieáng laø trung taâm giao dòch beân ngoaøi cuûa vöông quoác Phuø Nam, coù theå töø nhöõng naêm tröôùc Taây lòch, nhöng chính xaùc hôn laø töø khoaûng theá kyû thöù I ñeán theá kyû thöù VI sau Taây lòch.

 Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy nhöõng khu moä taùng coå, ñaëc bieät ngöôøi ta tìm thaáy moät töôïng “Yoni” baèng ñaù, coù beà maët 1,19 meùt vuoâng, vaø moät töôïng “Linga” baèng ñaù cao 1,10 meùt, ñöôøng kính 0,50 meùt. Maëc daàu haõy coøn nhieàu di tích kieán truùc coå vaãn chöa ñöôïc khai quaät. Khi nhöõng löu daân Vieät Nam ñaàu tieân ñeán vuøng ñaát naày, hoï ñaõ nhìn thaáy nhöõng pheá tích raûi raùc töø mieàn Ñoâng qua mieàn Taây, töø khu Goø Thaùp thuoäc Taây Ninh, qua Moä Coå Haøng Goøn (Bieân Hoøa), Baøu Thaønh thuoäc Baø Ròa, xuoáng Thaùp Laáp vaø Mieáu Thaùp thuoäc Long An, qua Goø Thaønh vaø Ñìa Thaùp thuoäc Myõ Tho, boïc leân Thaùp Möôøi thuoäc Cao Laõnh vaø Moäc Hoùa, roài trôû xuoáng caùc vuøng Loø Gaïch thuoäc Traø Vinh. Beân caïnh nhöõng pheá tích, haõy coøn ba kieán truùc thaùp coå hieän coøn ñöùng vöõng. Ñoù laø nhöõng thaùp Choùt Maït vaø thaùp Bình Thaïnh thuoäc tænh Taây Ninh, vaø Thaùp Vónh Höng thuoäc tænh Baïc Lieâu. Taïi mieàn Nam Vieät Nam noùi rieâng, vaø toaøn coõi Vieät Nam noùi chung, coâng vieäc khaûo coå khoâng ñöôïc chuù troïng cho ñeán khi ngöôøi Phaùp ñaùnh chieám Vieät Nam vaøo giöõa theá kyû thöù XIX.

 Ñeán khi ngöôøi Phaùp xaâm chieám toaøn coõi Vieät Nam, qua nhöõng tình côø khi hoï laäp baûn ñoà ñòa baï, thuûy lôïi, hay khaån hoang... hoï ñaõ tìm thaáy nhieàu di chæ cuûa caùc neàn vaên minh, nhö taïi mieàn Baéc thì coù neàn vaên minh Hoøa Bình, taïi mieàn Trung coù Sa Huyønh, vaø taïi mieàn Nam coù OÙc Eo... Nhö vaäy vöông quoác Phuø Nam ñaõ töøng coù nhöõng quan heä veà kinh teá vaø vaên hoùa vôùi caùc neàn vaên hoùa laân caän khaùc nhö Sa Huyønh, Ñoâng Sôn, AÁn Ñoä, Trung Hoa, Ñòa Trung Haûi, vaø caû Hy Laïp thôøi coå ñaïi. Neáu noùi ngöôøi Phaùp khoâng muoán khai quaät nhöõng di tích khaûo coå veà caùc neàn vaên hoùa thì khoâng ñuùng, nhöng kyø thaät hoï chæ khai quaät nhöõng vuøng naøo thaät söï coù giaù trò lôùn.

  Rieâng taïi mieàn Nam, vaøo nhöõng naêm 1927 vaø 1931, hoï cho khai quaät khu Moä Coå Haøng Goøn (Bieân Hoøa) vaø Thaùp Laáp (Long An), nhöng cuõng khoâng coù nhieàu taøi lieäu ñích thöïc veà hai vuøng naày. Sau khi ngöôøi Phaùp ruùt khoûi Vieät Nam vaøo naêm 1954 thì hai mieàn Nam Baéc laïi coù chieán tranh vôùi nhau, neân coâng vieäc khai quaät phaûi bò ñình hoaõn. Sau naêm 1975, rieâng taïi mieàn Nam ñaõ coù hôn 90 di tích lieân quan ñeán neàn vaên hoùa OÙc Eo vaø Haäu OÙc Eo ñöôïc khai quaät. Vaø keát quaû nhöõng nghieân cöùu cho thaáy trong suoát 10 theá kyû ñaàu Taây lòch neàn vaên minh OÙc Eo coù theå ñaõ ñöôïc traûi roäng ra töø phía Nam Nam Vang, qua Haø Tieân roài qua ñeán taän vuøng Ñoàng Nai hay Baø Ròa. Tuy nhieân, raát nhieàu di vaät coå ñaõ ñöôïc tìm thaáy taïi vuøng Nuùi Saäp⁽¹¹⁾. Maõi ñeán ngaøy nay, ñaõ coù nhieàu cuoäc khai quaät nhaèm giuùp ñöa ñeán moät nhaän thöùc roõ neùt veà moät neàn vaên hoùa, veà xaõ hoäi vaø con ngöôøi ñaõ taïo ra neàn vaên hoùa ñoù, cuõng nhö veà phong caùch sinh hoaït cuûa con ngöôøi coå, vaân vaân. Tuy chöa keát luaän ñöôïc nhöõng ñieàu naày, nhöng ít ra ngaøy nay chuùng ta cuõng coù theå neâu leân ñöôïc nhöõng ñaëc tröng cuûa caùc di tích vaø hieåu ñöôïc phaàn naøo kyõ thuaät kieán truùc, ngheä thuaät, dieän maïo xaõ hoäi vaø kinh teá cuûa daân toäc Phuø Nam cuõng nhö caùc cö daân baûn ñòa trong khoaûng 10 theá kyû sau Taây lòch. Töø nhöõng di vaät tìm thaáy, chuùng ta khaû dó coù moät caùi nhìn töông ñoái khoâng muø môø veà nhöõng quan heä vaên hoùa cuûa daân toäc Phuø Nam vôùi caùc boä toäc coå khaùc taïi Ñoâng Döông vaø Ñoâng Nam AÙ trong thôøi ñaïi OÙc Eo vaø Haäu OÙc Eo.

 Töø cuoái theá kyû thöù XIX vaø ñaàu theá kyû thöù XX, caùc nhaø nhaân chuûng hoïc vaø khaûo coå hoïc treân theá giôùi ñaõ baét ñaàu quan taâm ñeán moät vöông quoác coå mang teân Phuø Nam taïi vuøng Ñoâng Nam Chaâu AÙ. Qua nhöõng di chæ khai quaät ñöôïc, ngöôøi ta cho raèng vöông quoác mang teân Phuø Nam hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi vöông quoác Chaân Laïp cuûa thôøi caän ñaïi. Töø tröôùc theá giôùi ñaõ ñeå yù ñeán nhöõng thö tòch coå cuûa Trung Hoa, nhöng vaãn chöa bieát roõ nhöõng gì maø caùc nhaø haønh höông Trung Hoa ñaõ ghi laïi töø haøng ngaøn naêm tröôùc. Vì ña phaàn caùc thö tòch coå naày chæ ghi laïi moät caùch toång quaùt chöù khoâng coù chi tieát cuï theå veà lòch söû cuûa moät vöông quoác mang teân Phuø Nam. Chính vì vaäy neáu chuùng ta muoán coù ñöôïc nguoàn thoâng tin khaù chính xaùc hôn, chuùng ta caàn phaûi so saùnh thoâng tin vôùi caøng nhieàu taøi lieäu chöøng naøo caøng toát chöøng aáy. Vaøo naêm 1928, nhaø khaûo coå hoïc vaø nhaân chuûng hoïc George Coedes ñaõ vieát moät baøi nghieân cöùu veà moät soá ñòa ñieåm ñöôïc xem nhö laø kinh ñoâ cuûa vöông quoác Chaân Laïp, coù lyù giaûi veà kinh ñoâ cuûa vöông quoác Phuø Nam, döïa vaøo nhöõng thö tòch coå cuûa Trung Hoa. Theo oâng thì kinh ñoâ cuûa vöông quoác Phuø Nam ñöôïc xaây döïng treân nuùi Ba Phnom, moät daõy doi ñaát nhoû, naèm gaàn bôø soâng Mekong, caùch bieân giôùi Vieät Nam khoaûng 60 caây soá, thuoäc tænh Prey Veng ngaøy nay. Tuy nhieân, neáu nhaän xeùt moät caùch kyõ caøng hôn thì chuùng ta seõ thaáy coù söï khaùc bieät giöõa Phuø Nam vaø Chaân Laïp vì theo thö tòch coå Trung Hoa thì chính vua Isanavarman cuûa Kambuja ñaõ laáy laøm töï haøo vì ñaõ caát quaân ñaùnh baïi caùc vua “Nuùi” Phuø Nam, nhö vaäy hai vöông quoác Phuø Nam vaø Chaân Laïp hoaøn toaøn khaùc bieät nhau.

 Di Chæ Tieàn OÙc Eo:

Ngay töø nhöõng naêm cuûa tieàn baùn theá kyû thöù XX, caùc nhaø khaûo coå hoïc ñaõ phaùt hieän vaø khai quaät nhöõng di chæ coù nieân ñaïi sôùm hôn vaên hoùa OÙc Eo nhö taïi caùc Goø Caây Tung⁽¹²⁾, Goø Cao Su vaø Goø OÂ Chuøa⁽¹³⁾, Gioàng Caù Voà vaø Gioàng Pheät⁽¹⁴⁾, vaân vaân.

 Tröôùc naêm 1975, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân H. Fontaine ñaõ phaùt hieän ra di chæ khaûo coå Beán Ñoø, thuoäc phöôøng Long Bình, quaän 9, thaønh phoá Saøi Goøn. Di chæ naày naèm treân moät goø ñaát cao vaø roäng beân höõu ngaïn soâng Ñoàng Nai. Ñaây laø moät trong nhöõng ñoài goø phuø sa coå traûi daøi ôû haï löu soâng Ñoàng Nai, trong ñoù coù caùc di chæ khaûo coå khaùc nhö Hoäi Sôn vaø Long Böûu cuõng thuoäc quaän 9, Bình Ña vaø Goø Me thuoäc thaønh phoá Bieân Hoøa. Sau naêm 1975, caùc nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam ñaõ tieán haønh khaûo saùt vaø khai quaät. Beà maët cuûa di chæ naày roäng ñeán haøng ngaøn meùt vuoâng, tích tuï treân moät beà daày khoaûng 0,8 meùt vôùi nhieàu di vaät ñoà ñaù vaø haøng ngaøn maûnh goám. Ñoà goám trong di chæ khu Beán Ñoø ñöôïc laøm baèng ñaát seùt pha caùt mòn, troän vôùi hôïp chaát gaàn gioáng nhö oâ döôùc⁽¹⁵⁾. Ngheä thuaät goám söù cuûa cö daân coå thôøi naày cuõng khaù cao.

Taát caû goám söù ñeàu ñöôïc laøm baèng baøn xoay xöông khaù moûng, raén chaéc, ñoä nung cao. Nhöõng loaïi hình ñoà goám khai quaät ñöôïc taïi ñaây goàm coù voø, noài, baùt, dóa chaân cao; hoa vaên trang trí theo kieåu soùng nöôùc. Duïng cuï ñoà ñaù ôû Beán Ñoø ñöôïc laøm baèng ñaù bazan, goàm rìu töù giaùc, ñuïc, muõi nhoïn, ñao, dao haùi, ña soá laø rìu coù vai, vaân vaân. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy taïi di chæ Beán Ñoø haøng traêm vieân ñaïn nung baèng ñaát vaø raát nhieàu maûnh ñaát nung coù hình daùng nhö söøng boø, coù leõ ñöôïc duøng laøm chaân keâ beáp loø. Taát caû nhöõng di chæ taïi Beán Ñoø ñeàu coù nieân ñaïi treân döôùi 3040 naêm vôùi kyõ thuaät maøi ñaõ ñaït ñeán trình ñoä cao, neân phaàn löôõi cuûa caùc duïng cuï maøi ñöôïc khaù beùn. Coù nhieàu daáu tích cho thaáy nhieàu duïng cuï hö hoûng ñaõ ñöôïc söûa chöõa ñeå taùi duïng.

 Ñaëc bieät taïi di chæ khu Beán Ñoø ngöôøi ta tìm thaáy moät löôõi “giaùo ñaù” coù hình daùng nhö chieác dao gaêm, nhöng phaàn löôõi loài vaø cong. Cuøng loaïi hình vaø nieân ñaïi vôùi di chæ Beán Ñoø coøn coù di chæ Hoäi Sôn trong quaän 9, di chæ Goø Sao trong quaän 12, vaø di chæ Roûng Baøng taïi vuøng Hoùc Moân. Taát caû ñeàu ñöôïc xeáp vaøo giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi ñaïi kim khí, caùch nay töø 3.000 ñeán 3.500 naêm. Nhöõng khai quaät naày ñaõ mang laïi nhöõng keát quaû quan troïng veà nhöõng di tích coù tröôùc thôøi OÙc Eo. Ñaây laø moät trong nhöõng maáu choát quan troïng cho vieäc phaùc hoïa laïi neàn vaên hoùa cuõng nhö sinh hoaït cuûa cö daân Phuø Nam caùch nay treân döôùi 2.000 naêm. Nhöõng keát quaû naày cuõng cho chuùng ta thaáy vuøng ñaát maø ngaøy nay chuùng ta goïi laø Nam Kyø ñaõ töøng coù moät neàn vaên minh röïc rôõ ngay töø thôøi tieàn söû, ngay tröôùc khi vaên hoùa AÁn Ñoä ñöôïc du nhaäp vaøo ñaây. Kyø thaät aûnh höôûng cuûa neàn vaên hoùa AÁn Ñoä ñeán neàn vaên hoùa OÙc Eo töø nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau Taây lòch chæ laø söï taêng cöôøng caùc aûnh höôûng maø vaên hoùa OÙc Eo ñaõ coù töø tröôùc maø thoâi.

 Sau naêm 1975, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam khaùm phaù vuøng Röøng Saùc vaø Caàn Giôø laø nhöõng ñòa baøn coù nhieàu di chæ lieân quan tröïc tieáp ñeán cö daân coå, coù theå laø töø Tieàn OÙc Eo ñeán OÙc Eo, hoaëc Haäu OÙc Eo ñeán Angkor. Rieâng taïi Saøi Goøn, ngöôøi ta tìm thaáy khu Beán Ñoø coù nieân ñaïi treân döôùi 3.050 naêm, töông ñoàng vôùi caùc di chæ Hoäi Sôn,   Roûng Baøng, Goø Sao, vaø khu Bao Ñoàng. Khu Goø Caùt thuoäc quaän 2 Saøi Goøn coù nieân ñaïi treân döôùi 3.020 naêm. Khu Gioàng Caù Voà coù nieân ñaïi treân döôùi 2.500 naêm, vaø khu Gioàng Pheät coù nieân ñaïi treân döôùi 2.400 naêm, töông ñoàng vôùi caùc di chæ Gioàng Caù Traêng vaø Gioàng Ñaát Ñoû.

 Thaùng 4, naêm 1977, trong khi ñaøo kinh thuûy lôïi trong vuøng xaõ Bình Lôïi, huyeän Bình Chaùnh, Saøi Goøn(16), ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ñöôïc moät soá coïc goã cuøng nhieàu hieän vaät ñaù vaø maûnh goám söù naèm raûi raùc chung quanh, ñöôøng kính coïc goã töø 1,5 ñeán 2 taác, ñaàu coïc coù daáu ñeõo nhoïn. Coøn nhöõng hieän vaät ñaù vaø nhöõng maûnh goám naèm raûi raùc döôùi loøng kinh coù ñoä saâu chöøng töø 50 ñeán 60 meùt, goàm 35 chieác rìu baèng ñaù, trong ñoù coù moät chieác rìu daøi ñeán 1,6 taác. Caùc maûnh goám söù coù maøu xaùm ñen, ñöôïc nung ôû ñoä noùng raát cao. Sau ñoù caùc nhaø khaûo coå ñaõ khaûo saùt nhöõng di chæ naày vaø keát quaû cho thaáy ñaây laø nhöõng di chæ coù nieân ñaïi tieàn OÙc Eo, thuoäc thôøi ñaïi tieàn kim khí, khoaûng töø 2.000 ñeán 2.500 naêm tröôùc. Thuôû ñoù vuøng Bình Chaùnh haõy coøn laø moät vuøng ngaäp maën chæ cao hôn möùc nöôùc bieån chöøng 1 meùt vaø nöôùc thuûy trieàu leân xuoáng moãi ngaøy, heã nöôùc leân thì ngaäp toaøn vuøng, khi nöôùc ruùt thì chæ trô laïi moät vuøng buøn laày. Thöïc vaät chính thôøi ñoù laø lau, saäy vaø döøa nöôùc. Chính vì vaäy maø cö daân thôøi ñoù phaûi cö nguï treân nhöõng nhaø saøn.

 Vaøo naêm 1987, caùc nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam ñaõ phaùt hieän di chæ Goø Sao thuoäc quaän 12, thaønh phoá Saøi Goøn. Ñeán naêm 1990, ngöôøi ta baét ñaàu khaûo saùt vaø khai quaät. Ñaây laø khu vöïc phuø sa coå coù laãn nhieàu saïn soûi. Di vaät khai quaät ñöôïc 84 hieän vaät ñaù, goàm rìu, ñuïc, cuoác, vaø nhieàu nhaát laø nhöõng maûnh baøn maøi, cuøng vôùi khoaûng 200 maûnh goám gaàn gioáng nhö goám tìm ñöôïc taïi di chæ Beán Ñoø ôû quaän 9. Taát caû di chæ taïi Goø Sao ñeàu coù nieân ñaïi gioáng nhö taïi Beán Ñoø, nghóa laø caùch nay töø 3.000 ñeán 3.500 naêm. Cuõng vaøo naêm 1987, nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam Leâ Trung Khaù ñaõ khai quaät

vuøng di chæ Bình Taû(17), vaø ñaõ phaùt hieän moät di vaät coù teân Bhavavarman(18) vieát baèng chöõ Phaïn coå. Ñieàu naày ñaõ minh chöùng veà söï hieän dieän vaø lieân heä giöõa neàn vaên hoùa OÙc Eo vaø vöông quoác Phuø Nam.

 Vaøo naêm 1990, ngöôøi ta phaùt hieän theâm di chæ Roûng Baøng, thuoäc xaõ Taân Hieäp, quaän Hoùc Moân. Di chæ naày naèm treân moät goø cao khoaûng 6 meùt, treân moät trieàn doác thoai thoaûi töø vuøng phuø sa coå xuoáng vuøng phuø sa môùi vôùi moät dieän tích khaù roäng.

 “Roûng” coù nghóa laø ñöôøng nöôùc töï nhieân. Nhö vaäy “Roûng Baøng” laø ñöôøng nöôùc coù nhieàu caùc loaïi baøng vaø laùc(19). Chaéc haún thôøi xöa cö daân coå ñaõ cö truù doïc theo roûng nöôùc naày. Ñeán naêm 1999, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam ñöôïc pheùp khai quaät di chæ naày vaø hoï ñaõ tìm thaáy nhieàu maûnh goám vôùi chaát lieäu khaù toát, maët ngoaøi coù hoa vaên, nhöng coù leõ ñöôïc nung ôû moät nhieät ñoä thaáp neân maøu goám khoâng ñeàu vaø deã beå. Ngöôøi ta coøn tìm ñöôïc taïi Roûng Baøng hôn 1.000 hieän vaät baèng ñaù goàm 200 rìu, 80 muõi teân vaø dao ñaù, hôn 100 baøn maøi vaø raát nhieàu maûnh ñaù vuïn. Ngöôøi xöa ñaõ laøm nhöõng vaät duïng naày baèng nhöõng phieán ñaù xaùm nhaït hay xaùm vaøng, töông ñoái meàm chöù khoâng raén chaéc nhö ñaø bazan. Rìu ñaù ñöôïc maøi saéc beùn vaø coù daáu veát tu söõa nhieàu laàn. Taïi ñaây laàn ñaàu tieân ngöôøi ta tìm thaáy loaïi “muõi teân” ñaù, kích thöôùc nhoû, daøi khoaûng 5  phaân, nhöng ñaàu nhoïn, thaân coù hình laù, vaø coù chuoâi ñeå caém vaøo caùnh teân. Dao ñaù loaïi nhoû coù hình gioáng nhö baùn nguyeät, hai ñaàu nhoïn, soáng dao daày, nhöng löôõi moûng vaø beùn. Rieâng nhöõng muõi teân vaø dao ñaù thì ñöôïc laøm baèng ñaù bazan neân coù ñoä cöùng vaø raén chaéc. Taát caû nhöõng di vaät taïi Roûng Baøng ñeàu coù nieân ñaïi töø 3.000 ñeán 3.500 naêm, nghóa laø vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa thôøi ñaïi kim khí ôû mieàn Ñoâng Nam Phaàn.

 Vaøo naêm 1993, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam ñaõ ñeán thaùm saùt caùc di chæ taïi vuøng röøng Saùc-Caàn Giôø. Caàn Giôø gioáng nhö moät baùn ñaûo bò caét khoûi ñaát lieàn bôûi nhöõng con soâng lôùn, phía baéc laø soâng Nhaø Beø vaø soâng Loøng Taøu, phía ñoâng laø soâng Ñoàng Tranh vaø soâng Soaøi Raïp, vaø phía nam laø bieån. Treân baùn ñaûo nhoû naày coù ñeán haøng traêm gioàng ñaát, cao thaáp khaùc nhau, naèm chen laãn vôùi vuøng ñaàm laày ngaäp maën vaø soâng raïch lôùn nhoû chaèng chòt. Töø treân phi cô nhìn xuoáng chuùng ta thaáy ñaây laø moät taám thaûm thöïc vaät xinh toát, kyø thaät beân döôùi laø nhöõng gioàng ñaát bò nhöõng khu röøng ngaäp maën coâ laäp nhö nhöõng hoøn ñaûo, nôi maø ngöôøi ta chæ ñi laïi ñöôïc baèng thuyeàn. Beân caïnh ñoù, Caàn Giôø chæ coù 2 muøa möa naéng, nhöng muøa möa luùc naøo cuõng ñeán treã, khieán cho cho löôïng nöôùc ngoït caàn thieát cho cö daân luùc naøo cuõng khan hieám. Daàu ñieàu kieän sinh soáng khaéc nghieät ñeán theá naøo ñi nöõa, thieân nhieân vuøng ñaát naày luoân toûa ra moät söùc haáp daãn khieán con ngöôøi luoân tìm caùch thích öùng vaø hoøa quyeän vôùi thieân nhieân. Qua nhöõng di chæ khaûo coå khai quaät ñöôïc, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän daáu tích cö truù cuûa con ngöôøi ngay treân vuøng ñaát truõng thaáp naày töø thôøi xa xöa. Naêm 1993, caùc nhaø khaûo coå hoïc ñaõ baét ñaàu thaùm saùt caùc di chæ taïi Gioàng Caù Voà, thuoäc aáp Hoøa Hieäp, xaõ Long Hoøa, huyeän Caàn Giôø. Ñaây laø moät gioàng ñaát ñoû, cao khoaûng 1,5 meùt, vôùi dieän tích khoaûng 7.000 meùt vuoâng. Ñaây laø moät gioàng töông ñoái khaù cao trong moät vuøng ñaát ngaäp maën sình laày. Gioàng naèm beân taû ngaïn cuûa soâng Haø Thanh, moät nhaùnh cuûa soâng Dinh Baø. Cuøng naêm ñoù caùc nhaø khaûo coå ñaõ thaùm saùt theâm Gioàng Caù Traêng, toïa laïc gaàn gioàng Caù Voà. Caû hai gioàng naày ñaõ ñöôïc daân chuùng ñeán khai phaù töø sau naêm 1975, sau khi chieán tranh chaám döùt, ñaõ laøm xuaát loä leân beà maët gioàng nhieàu maûnh goám söù vaø voû soø oác. Sau ñoù naêm 1994, caùc nhaø khaûo coå ñaõ cho tieán haønh khai quaät caû hai gioàng Caù Voà, Caù Traêng vaø Gioàng Ñaát Ñoû, hoï ñaõ phaùt hieän ñöôïc daáu tích cuûa söï cö truù, cuõng nhö nhieàu khu moä taùng vaø haøng ngaøn di vaät caùc loaïi khaùc⁽²⁰⁾. Beân döôùi maët ñaát treân caùc gioàng naày ôû ñoä saâu 1,5 meùt, ngöôøi ta khaùm phaù ra nhieàu maûnh goám, nhieàu voû soø oác, xöông thuù vaø mu ruøa, maûnh noài ñaát, caø raøng... Ñaây coù theå laø daáu tích cuûa nhöõng neàn beáp cuûa cö daân coå taïi ñaây. Taát caû di chæ cö truù ñeàu coù nieân ñaïi caùch nay khoaûng 3.000 naêm. Daáu tích moä taùng, ña soá laø moä chum, ôû ñoä saâu 0,7 meùt döôùi maët ñaát gioàng.

Ngöôøi ta tìm thaáy caû thaûy 339 moä chum treân moät dieän tích khoaûng 225 meùt vuoâng. Truyeàn thoáng mai taùng ngöôøi cheát vaøo trong caùc chum hay hung taùng, töùc ngöôøi cheát ñöôïc choân nguyeân thi theå trong chum moä hay voø goám. Ñaây laø kieåu mai taùng ngöôøi cheát cuûa cö daân coå doïc theo caùc vuøng ngaäp maën. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy moät soá moä choân döôùi huyeät trong loøng ñaát vôùi nhieàu vaät duïng ñöôïc choân theo. Di chæ caùc moä taùng ñöôïc xaùc ñònh caùch ñaây treân döôùi 2.500 naêm. Vaøo naêm 2000, nhaø nöôùc Vieät Nam xeáp di chæ Gioàng Caù Voà vaøo haïng Di Tích Lòch Söû Vaên Hoùa Quoác Gia. Tính theo nieân ñaïi thì Gioàng Caù Voà ñöôïc caùc nhaø khaûo coå hoïc xaùc ñònh thuoäc neàn vaên hoùa kim khí ôû mieàn Ñoâng Nam Phaàn, coøn coù teân goïi laø vaên hoùa Gioàng Pheät. Sôû dó ngöôøi ta goïi noù laø vaên hoùa Gioàng Pheät, vì nhöõng di chæ tieâu bieåu cho neàn vaên hoùa naày ñöôïc khai quaät taïi Gioàng Pheät, thuoäc xaõ Long Hoøa, huyeän Caàn Giôø. Ñaây laø nhöõng di chæ moä chum ñöôïc phaùt hieän vaø khai quaät vaøo naêm 1993. Nhöõng di chæ naày cuõng gioáng nhö nhöõng di tìm thaáy taïi Gioàng Caù Voà, nhöng laïi coù nieân ñaïi hôi muoän hôn moät chuùt. Tuy nhieân, di chæ Gioàng Pheät ñaõ bò phaù huûy naëng neà do chieán tranh, roài sau ñoù do quaù trình khai phaù ñaát ñai ñeå canh taùc.

 Döïa theo nieân ñaïi cuûa caùc di chæ, caùc nhaø khaûo coå hoïc ñeàu ñoàng yù cho ñeán nay, 2 di chæ treân Gioàng Pheät vaø Gioàng Caù Voà laø coù nhöõng di vaät thuoäc giai ñoaïn vaên hoùa “Tieàn OÙc Eo.” Trong ñoù ngöôøi ta ñaõ khai quaät ñöôïc raát nhieàu haït chuoãi ñöôïc laøm baèng thuûy tinh, baèng ñaù maõ naõo, vaø baèng vaøng. Nhöõng haït chuoãi baèng thuûy tinh, coù leõ ñöôïc cheá taïo taïi choã, laáy nguyeân lieâuï töø caùc baõi caùt traéng vuøng duyeân haûi, coøn veà kyõ thuaät naáu, keùo sôïi, caét khuùc, vaø maøi nhaün thuûy tinh cho thaønh haït chuoãi chaéc chaén phaûi du nhaäp töø AÁn Ñoä. Veà hình daùng cuûa nhöõng haït chuoãi naày thì chuùng ñöôïc laøm thaønh nhieàu loaïi hình vôùi nhieàu kích côõ khaùc nhau, hình truï troøn daøi, hình truï boán caïnh, hình thoi, hình caàu, hình haït ñaäu, vaân vaân. Veà maøu saéc, nhöõng chuoãi haït naày ñöôïc pha cheá thaønh nhieàu maøu saéc khaùc nhau nhö traéng trong, xanh laù maï, xanh luïc, xanh da trôøi, nöôùc bieån, vaøng, ñoû, naâu ñen, vaân vaân. Nhöõng haït baèng maõ naõo ña soá ñöôïc nhaäp vaøo töø AÁn Ñoä, nhöng cuõng coù moät soá ñöôïc laøm baèng caùc nguyeân lieâuï laáy töø caùc vuøng cao nguyeân Trung Phaàn. Nhöõng saûn phaåm trang söùc baèng thuûy tinh, maõ naõo vaø vaøng thuoäc vaên hoùa Gioàng Pheät⁽²¹⁾ ñöôïc xem nhö laø nhöõng saûn phaåm trang söùc chính yeáu cuûa ngöôøi Phuø Nam. Rieâng taïi Gioàng Caù Voà, ngöôøi ta tìm thaáy nhöõng chieác caø raøng coù 3 chaân kieàng thuoäc vaên hoùa “Tieàn OÙc Eo” baèng ñaát nung. Nhöõng chieác beáp naày raát phoå bieán trong thôøi ñaïi kim khí Ñoàng Nai, maø veà sau naày ngöôøi Phuø Nam vaãn duøng trong vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long vì noù raát tieän trong vieäc di chuyeån töø nôi naày ñi nôi khaùc. Toùm laïi, duø vaên hoùa Gioàng Pheät vaø Gioàng Caù Voà ôû Caàn Giôø coù ñaëc tính rieâng cuûa noù, khoâng gioáng laém vôùi vaên hoùa kim khí Ñoàng Nai, cuõng khoâng gioáng laém vôùi vaên hoùa OÙc Eo, nhöng caùc nhaø khaûo coå hoïc vaãn xem neàn vaên hoùa naày thuoäc giai ñoaïn “Tieàn OÙc Eo”, chuyeån tieáp töø vaên hoùa kim khí Ñoàng Nai sang vaên hoùa OÙc Eo.

 Ngoaøi phaùt hieän di chæ Gioàng Pheät, Gioàng Caù Voà, Gioàng Caù Traêng, Gioàng Caây Keo, Gioàng Ñaát Ñoû thuoäc neàn vaên hoùa Gioàng Pheät, khaûo coå hoïc coøn tìm thaáy 15 di chæ coù ñaëc tröng muoän hôn, coù nhieàu bieåu hieän töông ñoàng vôùi neàn vaên hoùa noåi tieáng OÙc Eo. Beân caïnh ñoù, caùc nhaø khaûo coå hoïc coøn ghi nhaän nhöõng di chæ ñöôïc khai quaät doïc theo vuøng duyeân haûi Baø Ròa-Vuõng Taøu ñeàu mang ñaëc tröng cuûa neàn vaên hoùa OÙc Eo. Ñoù laø nhöõng di chæ Goø Caù Soûi, Goø Caù Soûi Nhoû, Goø Quaùt Trong, Goø Quaùt Ngoaøi, Goø Baûy Moä, Goø OÂng Kieån I, Goø OÂng Kieån II, Goø Caây Mai, Goø Tranh, Goø Phöôùc Loäc I, Goø Phöôùc Loäc II, Goø Naêm Thaïnh, Goø OÂng Luoân thuoäc xaõ Phöôùc Hoøa, huyeän Taân Thaønh, Goø Haàm Than thuoäc phöôøng 2, thaønh phoá Vuõng Taøu. Nhö vaäy ñuû chöùng toû töø ñaàu Taây lòch, toaøn vuøng Vuõng Taøu-Baø Ròa-Caàn Giôø ñaõ töøng laø ñòa baøn cuûa coäng ñoàng cö daân Phuø Nam vôùi neàn vaên hoùa OÙc Eo, khai thaùc saûn vaät taïi vuøng haï löu soâng Ñoàng Nai. Hoï ñaõ noái tieáp truyeàn thoáng vaên hoùa Ñoàng Nai taïi baûn ñòa (vaên hoùa Gioàng Pheät).

 Sinh Hoaït Cuûa Haûi Caûng OÙc Eo Hai Ngaøn Naêm Tröôùc Ñaây:

Theo khoâng aûnh chuïp ñöôïc vaøo naêm 1942, phaûi noùi OÙc Eo⁽²²⁾ laø moät trong nhöõng haûi caûng lôùn treân theá giôùi töø theá kyû thöù I ñeán theá kyû thöù VII. OÙc Eo coù hình chöõ nhaät, daøi khoaûng 3 caây soá vaø roäng khoaûng 1.5 caây soá. Chung quanh caûng coù 5 con ñeâ cao vaø 4 haøo roäng ôû boán caïnh, vôùi dieän tích beân trong caûng OÙc Eo ít nhaát phaûi treân 450 maãu. Ñieàu naày chöùng toû caùch nay gaàn 2 ngaøn naêm, ngöôøi Phuø Nam ñaõ coù khaû naêng ñaép nhöõng con ñeâ chaän bieån gioáng nhö kieåu ‘Amsterdam’ cuûa Hoøa Lan ngaøy nay.

 Vaøo naêm 1944, luùc nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret cho tieán haønh khai quaät khu Nuùi Saäp (Ba Theâ) thì oâng ta tìm thaáy khu haûi caûng OÙc Eo naèm caùch bôø bieån khoaûng 25 caây soá, nhöng oâng Malleret quaû quyeát raèng caùch ñaây 20 theá kyû, haûi caûng naày phaûi naèm saùt bôø bieån. Qua taøi lieäu vaø nhöõng khoâng aûnh thu thaäp ñöôïc, cuõng nhö söï quan saùt taïi choã cuûa oâng, oâng Malleret ñaõ keát luaän dieän tích cuûa thaønh phoá naày khoaûng 450 maãu. Toaøn vuøng chia thaønh nhieàu oâ nhoû, chöùng toû ngaøy xöa ñoâ thò naày toïa laïc gaàn bieån vôùi soá löôïng daân cö raát ñoâng. Chung quanh khu haûi caûng OÙc Eo, ngöôøi ta coøn khaùm phaù ra raát nhieàu nhöõng kieán truùc khaùc nhö khu “Goø Caây Troâm” thuoäc xaõ Voïng Theâ, quaän Ba Theâ, tænh Long Xuyeân. Khu Goø Caây Troâm chæ caùch khu OÙc Eo khoaûng 750 meùt veà phía Ñoâng Baéc; khu “Neàn Chuøa” naèm trong xaõ Taân Hoäi, quaän Taân Hieäp, tænh Kieân Giang, caùch OÙc Eo khoaûng 12 caây soá veà phía Taây Nam; khu Goø Caây Thò cuõng naèm trong xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi Saäp, tænh Long Xuyeân; vaø khu Linh Sôn Nam naèm veà phía Nam chuøa Linh Sôn chöøng 60 meùt, cuõng naèm trong xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi Saäp, Long Xuyeân. Keát quaû nhöõng khai quaät ñaõ cho pheùp caùc nhaø khaûo coå hoïc cuõng nhö caùc hoïc giaû phaùc hoïa laïi böùc tranh sinh hoaït cuûa cö daân coå thuoäc vöông quoác Phuø Nam caùch nay treân döôùi 2.000 naêm. Xaõ hoäi OÙc Eo thôøi ñoù laø moät xaõ hoäi phaùt trieån maïnh veà moïi phöông dieän töø thuû coâng nghieäp nhö caùc ngaønh goám söù, ngaønh kim hoaøn, caùc ngaønh luyeän kim nhö ñoàng, saét, thieác, vaân vaân. Beân caïnh ñoù, nhöõng ñöôøng nöôùc coå cho thaáy noâng nghieäp OÙc Eo thôøi ñoù cuõng phaùt trieån raát maïnh, vì chính nhöõng ñöôøng nöôùc coå naày ñaõ vöøa giuùp cho vöông quoác Phuø Nam vöøa daãn thuûy nhaäp ñieàn, vöøa laø giao thoâng ñöôøng thuûy raát thuaän tieän cho vieäc chuyeân chôû haøng hoùa vaø saûn phaåm leân mieàn ñoâng cuõng nhö mieàn baéc, töùc vuøng ñaát Cao Mieân ngaøy nay. Nhöõng pheá tích ñöôïc khai quaät cuõng cho thaáy kyõ thuaät kieán truùc cuûa vaên minh OÙc Eo ñaõ tieán ñeán moät trình ñoä xaây döïng dinh thöï raát cao. Caùch nay treân 2 ngaøn naêm, maø ngöôøi Phuø Nam ñaõ coù khaû naêng duøng gaïch ñaù laãn loän vaø noái keát chuùng moät caùch chaéc chaén baèng moät thöù hôïp chaát ñaù voâi pha laãn vôùi oâ döôùc. Ngoaøi ra, nhöõng pho töôïng ñöôïc khai quaät cho cuõng thaáy coù hai nhoùm töôïng chính laø AÁn giaùo vaø Phaät giaùo, vaø ngheä thuaät taïc töôïng cuûa ngöôøi Phuø Nam raát ñieâu luyeän. Maëc daàu noâng nghieäp OÙc Eo thôøi ñoù cuõng phaùt trieån raát maïnh, nhöng qua keát quaû cuûa nhöõng khai quaät, ngöôøi ta ñaõ ñi ñeán keát luaän raèng noâng nghieäp khoâng phaûi laø söùc maïnh chính yeáu cuûa vöông quoác Phuø Nam thôøi ñoù. Vôùi vò trí voâ cuøng thuaän lôïi cuûa OÙc Eo, vaø vôùi nhöõng söï phaùt trieån maïnh cuûa caùc ngaønh thuû coâng nghieäp, thöông nghieäp, vaø haøng haûi, vaân vaân, cho thaáy vöông quoác Phuø Nam vaøo nhöõng theá kyû ñaàu Taây lòch ñaõ lôùn maïnh veà moïi phöông dieän, vaø cö daân Phuø Nam, nhaát laø cö daân vuøng OÙc Eo ñaõ coù moät möùc soáng khaù cao vaøo thôøi baáy giôø. Vaø maëc daàu vöông quoác Phuø Nam thôøi ñoù traûi roäng treân moät ñòa baøn raát lôùn, nhöng hình nhö cö daân cuûa hoï ñaõ thích öùng deã daøng vôùi nhöõng hoaøn caûnh theo töøng ñòa phöông ñeå coù ñöôïc cuoäc soáng oån ñònh vaø phaùt trieån neàn vaên hoùa chòu aûnh höôûng AÁn Ñoä theo baûn saéc cuûa chính daân toäc mình.

 Thò Traán Thnol Moroy hay Caïnh Ñeàn,Thaønh Phoá Traêm Ñöôøng: 

 Theo Leâ Höông trong “Söû Lieäu Phuø Nam”, ngöôøi ta ñaõ nhaéc nhieàu veà thò traán Thnol Moroy⁽²³⁾, neân naêm 1931, oâng Lucien Bouscarde, Thanh tra Hoïc Chaùnh Baïc Lieâu quyeát ñònh ngoài thuyeàn theo ngaõ Caïnh Ñeàn ñeán Quan

Loä ñeå ñònh vò trí cuûa thò traán naày, nhöng khi ñi vaøo laïi bò laïc giöõa ñoàng hoang neân khoâng theå naøo aán ñònh roõ reät vò trí cuûa thò traán. Maõi ñeán naêm 1938, ngöôøi ta vaãn coøn baøn taùn raèng Caïnh Ñeàn coù theå laø ñòa ñieåm ñoùng quaân cuûa Nguyeãn AÙnh luùc boân taåu laån troán nghóa binh Taây Sôn. Daân ñòa phöông goïi Caïnh Ñeàn baèng nhieàu teân nhö Lieáp Ñaù, Lieáp Baøn, Lieáp Vöôøn, Ñeàn Coâng Chuùa hoaëc Neàn Coâng Chuùa, vaân vaân. Trong khi ñoù ngöôøi Khmer laïi cho raèng ñaây laø thaønh phoá xöa coù nhieàu ñöôøng loä hoaëc bôø ñeâ neân môùi coù teân Thnol Moroy, nghóa laø thò traán traêm ñöôøng. Ñeán thaùng 4 naêm 1938, oâng Louis Malleret ñöôïc moät ngöôøi Vieät goác Mieân höôùng daãn ñi theo ngaõ Caø Mau xuoâi doøng soâng Treïm vaø soâng Caïnh Ñeàn, qua vuøng sình laày, cuoái cuøng ñeán ñöôïc moät daõy ñaát roäng maø ngöôøi daãn ñöôøng khoâng coøn bieát gì theâm nöõa. Taïi ñaây oâng Malleret tìm thaáy moät mieáng ñaù loùt baèng sa thaïch vaø vaøi maûnh ñaù hoa cöông, cuøng raát nhieàu maûnh noài neâu, cheùn vaø huû beå. Ñaây laø moät vuøng hoang vu naèm trong xaõ Vónh Phong, toång Thanh yeân, tænh Raïch Giaù. Ñeán thaùng 4 naêm 1943, oâng Lucien Bouscarde, thanh tra hoïc chaùnh Long Xuyeân ñaõ khaùm phaù ñöôïc nhöõng goø ñoáng ñaép cao treân ñoù coù nhieàu vieân gaïch vaø maûnh cheùn, noài beå raát gioáng vôùi loaïi ôû OÙc Eo. Thaùng 4 naêm 1944, hai oâng Malleret vaø Bouscarde theo moät con kinh môùi ñaøo beà daøi khoaûng 1.300 meùt, phía beân trong Caïnh Ñeàn ñeå traùnh vuõng laày maø oâng ñaõ gaëp hoài naêm 1938. Hai oâng ñaõ tìm thaáy raát nhieàu voû soø oác trong vuøng ñaát ñaõ san baèng vaø moät ñoáng lôùn toaøn laø voû soø huyeát, chöùng toû vuøng naày xöa kia laø bôø bieån. Nhöõng maûnh noài neâu vaø goám söù taïi ñaây ñeàu gioáng vôùi loaïi ñaõ tìm thaáy ôû OÙc Eo. Ngoaøi ra, oâng Malleret cuõng tìm thaáy moät caùi huû chöùa ñoà coå vaät coøn nguyeân veïn, vôùi nhieàu coå vaø chaân huû, nhöõng maûnh gaïc nai, nhieàu xöông ngöôøi vaø xöông thuù vaät. OÂng cuõng tìm thaáy saùu caùi soï ngöôøi cuøng raát nhieàu xöông tay vaø xöông chaân treân bôø kinh, coù leõ do daân ñaøo kinh tìm thaáy. Taïi mieãu Hoaøng Töû Caûnh daân ñaøo kinh coøn tìm thaáy hai phieán ñaù thôø maø ngöôøi Khmer goïi laø ‘Pesani’ vaø moät töôïng ñaù hình linga (döông vaät). Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy nhieàu ñoà trang söùc baèng caåm thaïch cuõng gioáng nhö loaïi ñaõ tìm thaáy ôû OÙc Eo. Sau khi nghieân cöùu, caùc nhaø khaûo coå ñaõ cho bieát taát caû nhöõng xöông ngöôøi ñeàu thuoäc gioáng ngöôøi Nam Döông di cö leân ñaây. Ñieàu naày cho thaáy treân 15 theá kyû veà tröôùc vuøng Caïnh Ñeàn ñaõ laø moät thò traán lôùn, coù treân caû traêm ñöôøng loä, trong vöông quoác Phuø Nam.

Nhöõng Khai Quaät Khaûo Coå Khaùc Lieân Quan Ñeán Vaên Hoùa OÙc Eo:

 Ngay töø haäu baùn theá kyû thöù XIX, caùc nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp ñaõ ñeå yù ñeán vieäc khaûo coå vaø khai quaät nhöõng di chæ thuoäc vaên hoùa OÙc Eo. Naêm 1878, trong khi thôï xaây caát ñang ñaøo moùng xaây döïng nhaø thôø Ñöùc Baø ôû Saøi Goøn, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy moät soá duïng cuï laøm baèng ñaù maøi, nhöõng maûnh goám söù vaø nhieàu di coát ngöôøi. Theo keát quaû khaûo saùt cho thaáy ñoù laø nhöõng di coát treû em ñöôïc choân trong nhöõng caùi chum hay voø baèng goám. Nhöõng di chæ naày coù nieân ñaïi khoaûng treân döôùi 2.500 naêm. Ñaây laø ñòa ñieåm khaûo coå ñaàu tieân ôû Saøi Goøn. Vaøo naêm 1890, khi xaây khaùm lôùn Saøi Goøn, ngöôøi ta tìm thaáy moät caây cuoác vaø moät caùi rìu baèng ñaù. Vaøo nhöõng naêm 1900, khi troàng boâng trong Thaûo Caàm Vieân, ngöôøi ta tìm thaáy moät soá rìu baèng ñaù. Cuõng vaøo ñaàu theá kyû XX, taïi Goø Caây Mai (quaän 11), Phuù Laâm (quaän 6), vaø Taân Ñònh (quaän 1)...  ngöôøi ta tìm thaáy caû rìu ñaù laãn rìu ñoàng, coù nieân ñaïi töø 2.000 ñeán 3.000 naêm.

 Töø nhöõng naêm 1931 ñeán 1936, ngöôøi Phaùp ñaõ laàn ñaàu tieân cho chuïp khoâng aûnh taïi mieàn ñaát Nam Kyø, ngöôøi ta ñöôïc bieát treân theàm cao phía taây cuûa mieàn taây soâng Haäu ngaøy nay lieàn vôùi ñòa phaän tænh Taø Keo cuûa Cao Mieân, coù moät daõy nuùi ñaù nhoû, goàm nhöõng ñænh coù teân Phnom Angkor Borei, Phnom Batep, Phnom Da, caùch nhau khoaûng töø 1 ñeán 3 caây soá, caùch Phnom Chisor, Phnom Kleang, vaø Phnom Bayang khoaûng töø 15 ñeán 20 caây soá. Chính ôû Angkor Borei, coøn coù daáu veát töôøng thaønh xaây, coù ñoaïn xaây baèng gaïch, coù ñoaïn xaây baèng ñaù, daøi roäng khoaûng töø 1.800 meùt ñeán 2.000 meùt. Vaø keát quaû khoâng aûnh cuõng cho thaáy coù khoaûng 30 ñöôøng nöôùc coå⁽²⁴⁾, phaùt xuaát töø Angkor Borei chaûy veà Chaâu Ñoác qua Nuùi Sam, Tri Toân, Ba Theâ, roài chaûy theo doøng Maïc Caàn Döng coå xöa. Töø Ba Theâ nhöõng ñöôøng nöôùc coå naøy coù nhieàu nhaùnh hoaëc chaûy qua phía taây ra Raïch Giaù, 

hoaëc chaûy veà phía ñoâng ñeán vuøng Ñaù Noåi. Töø vuøng truõng thaáp cuûa soâng Haäu cuõng coù nhieàu nhaùnh khaùc töø phía Taây Baéc ñoå veà. Trong ñoù coù 5 con kinh coå, soá 1 ñi Vat Po, soá 2 ñi Vat Sosey, soá 3 ñi Vat Speu; ba con kinh naày chæ daøi töø 2 ñeán 4 caây soá maø thoâi. Kinh soá 4 ñi Chaâu Ñoác, daøi 15 caây soá, vaø kinh soá 5 noái lieàn Chaâu Ñoác vôùi Ba Theâ (OÙc Eo) daøi treân 100 caây soá. Nhö vaäy, nhöõng kinh soá 4 vaø soá 5 coù theå ñi töø caûng OÙc Eo, töø mieàn kinh raïch phía ñoâng ñeán saùt chaân töôøng thaønh Angkor Borei. Coù ngöôøi cho raèng nhöõng khaùm phaù qua khoâng aûnh chæ laø söï truøng hôïp vôùi hình traïng töï nhieân maø thoâi, chöù vieäc ñaøo nhöõng ñöôøng nöôùc coå vaøo nhöõng theá kyû ñaàu Taây lòch quaû laø chuyeän khoâng theå xaûy ra ñöôïc, vì maõi ñeán ñaàu theá kyû thöù XX, toaøn boä khu vöïc chaïy daøi töø Haø Tieân, Raïch Giaù, qua Chaâu Ñoác vaø Long Xuyeân vaãn coøn laø moät vuøng ñaát hoang vu, vaø maõi cho tôùi nay ngöôøi ta vaãn chöa tìm thaáy chöùng tích cuûa nhöõng noâng cuï hay duïng cuï ñeå ñaøo nhöõng ñöôøng nöôùc coå aáy. Theo thieån yù, ñaây chæ laø moät söï nhaän xeùt vôùi yù kieán caù nhaân, khoâng coù neàn taûng caên  baûn vöõng chaéc, vì ngaøy nay ngay caû nhöõng khu kim töï thaùp, khoâng ai coù theå tìm ra ñöôïc ngöôøi xöa ñaõ duøng nhöõng duïng cuï naøo ñeå coù theå ñöa nhöõng khoái ñaù khoång loà leân taän choùp kim töï thaùp. Nhö vaäy, vieäc ñaøo nhöõng ñöôøng nöôùc coå cuõng chaúng phaûi laø thieân nan vaïn nan vôùi ngöôøi xöa laém ñaâu! Chính taïi chaân nuùi Ba Theâ, töø thaùng 2 ñeán thaùng 4 naêm 1944, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret ñaõ tìm thaáy nhöõng ñoà goám vaø nhöõng maûnh goám, coù caû voøi aám OÙc Eo, cuõng nhö moät soá maûnh thieát OÙc Eo. Vì vaäy oâng ñaõ ñi ñeán keát luaän raèng chính Angkor Borei môùi laø Vyadhapura, kinh ñoâ cuûa vöông quoác Phuø Nam tröôùc khi bò chieám trôû thaønh khu ñeàn thaùp Angkor Borei mang daáu aán Khmer töø ñaàu theá kyû thöù VII. Beân caïnh ñoù caùc nhaø khaûo coå cho raèng nhöõng ñöôøng kinh daãn thuûy nhaäp ñieàn cuõng nhö xaû boû nhöõng chaát pheøn muoái töø Ñoàng Thaùp Möôøi chính laø nhöõng ñöôøng kinh maø ngöôøi Phuø Nam ñaõ ñaøo töø nhöõng theá kyû ñaàu Taây lòch. Nhöõng ñöôøng kinh coå naøy taïo thaønh moät maïng löôùi kinh raïch chaèng chòt haøng traêm caây soá trong toaøn vuøng, raát thuaän tieän chaúng nhöõng cho vieäc daãn thuûy nhaäp ñieàn, maø coøn cho vieäc giao thoâng ñi laïi baèng ñöôøng thuûy töø nhöõng vuøng saâu trong Ñoàng Thaùp, töùc laø töø caùc tænh Taây Ninh, Haäu Nghóa, Moäc Hoùa, Long An, Cao Laõnh, Myõ Tho vaø Sa Ñeùc ra taän ñeán bôø bieån Raïch Giaù. Theo söï khaùm phaù cuûa caùc nhaø khaûo coå, ngöôøi ta tin raèng OÙc Eo laø moät trong nhöõng haûi caûng lôùn nhaát cuûa vöông quoác Phuø Nam, coù leõ naèm trong vuøng Nuùi Saäp, vaø caùc ñieåm sinh soáng cuûa cö daân Phuø Nam haàu nhö co cuïm quanh nhöõng ñöôøng nöôùc coå naøy nhö caùc vuøng OÙc Eo, Ba Theâ, Phum Quao, Raïch Giaù. Thôøi ñoù, raát coù theå daân Phuø Nam cuõng thöôøng hay ñi vaøo vuøng Ñoàng Thaùp ñeå khai thaùc röøng traøm vaø maät ong, cuõng nhö caét luùa “Trôøi Cho”⁽²⁵⁾, nhöng sau ñoù laïi ñi veà Ba Theâ chöù khoâng ñònh cö laïi Ñoàng Thaùp ñeå khai phaù ñaát hoang nhö chuùng ta ñaõ laøm veà sau naøy, neân vuøng Ñoàng Thaùp vaãn laø moät vuøng hoang sô muoân thuôû.

 Ngoaøi nhöõng ñöôøng nöôùc coå trong khu Ñoàng Thaùp chaûy ra OÙc Eo, caùc nhaø khaûo coå coøn tìm thaáy taïi Raïch Giaù di tích caùc ñöôøng nöôùc coå thuoäc khu “Neàn Chuøa”⁽²⁶⁾ Khu di tích naøy goàm khu “Lung Lôùn” hay “Lung Gieáng Ñaù” chaûy theo höôùng ñoâng baéc-taây nam, chaûy töø Traùp Ñaù (An Giang) ñeán khu di tích Neàn Chuøa (Raïch Giaù) xuyeân qua khu di tích OÙc Eo, daøi khoaûng 30 caây soá, ñeán ñoaïn cuoái thì lung taùch ra laøm hai nhaùnh laø Lung Sen ôû phía Ñoâng vaø Lung Naêng ôû phía taây, taïo thaønh moät voøng truõng quanh goø “Neàn Chuøa”. Khu “Raïch OÂng Chaïy” chaûy theo höôùng taây baéc-ñoâng nam. Kinh Naêm Lieãu chaûy töø Long Lôùn ñeán vònh Raïch Giaù. Taïi ñaây coù nhieàu kinh raïch chaûy ngoaèn ngoeøo trong moät vuøng thaáp vaø truõng nhö kinh Chaø Vaø (ñoâng baéc), raïch Taø Keo (taây nam), Lung Raïch Giaù (phía ñoâng). Daàu taát caû nhöõng ñöôøng nöôùc coå naøy ñaõ caïn vaø bieán thaønh ruoäng luùa cao hôn möïc nöôùc bieån khoaûng 2 meùt. Tuy nhieân, vì nhöõng ñöôøng nöôùc coå ñöôïc xaây döïng baèng ñaù neân sau khi ñaøo xôùi leân, ngöôøi ta thaáy raát roõ loái kieán truùc cuûa noù. Toaøn boä kieán truùc “Neàn Chuøa” ñöôïc xaây theo höôùng Ñoâng Taây theo chieàu daøi, vaø höôùng Baéc Nam theo chieàu roäng. Taïi “Neàn Chuøa” ngöôøi ta ñaõ ñaøo ñöôïc 17 ñöôøng moùng ñaù lôùn cuõng nhö caùc neàn ñaù, beân trong coù nhöõng ñöôøng

moùng ñaù nhoû. Hieän nay, duø ngöôøi ta chæ ñaøo xôùi ñöôïc phaàn neàn moùng, nhöng sau khi khai quaät khu di tích “Neàn Chuøa”, ngöôøi ta thaáy ñöôïc moät hình aûnh raát cuï theå veà kieán truùc baèng ñaù vaø vaät lieäu naëng cuûa neàn vaên minh OÙc Eo. Taát caû nhöõng maãu than vaø ñaù tìm thaáy ñöôïc cho chuùng ta bieát nieân ñaïi cuûa chuùng ñeàu vaøo khoaûng nhöõng naêm 199 ñeán 205 sau Taây lòch. Cho ñeán ngaøy nay, ñaây cuõng laø kieán truùc lôùn nhaát cuûa neàn vaên minh OÙc Eo maø caùc nhaø khaûo coå ñaõ tìm thaáy.

 Vaøo naêm 1942 ngöôøi ta khaûo saùt vaø khaùm phaù ra khu “Goø Caây Troâm”⁽²⁷⁾ thuoäc xaõ Voïng Theâ, quaän Ba Theâ, tænh Long Xuyeân. Khu Goø Caây Troâm chæ caùch khu OÙc Eo khoaûng 750 meùt veà phía ñoâng baéc. Goø coù hình mai ruøa, cao ôû giöõa veà phía baéc, vaø thoai thoaûi veà phía nam, dieän tích toaøn goø khoaûng 1.500 meùt vuoâng. Naêm 1944, nhaø khaûo coå ngöôøi Phaùp teân L. Malleret ñaõ tieán haønh coâng cuoäc ñaøo xôùi vaø tìm thaáy moät soá raûnh ngang vaø doïc treân goø. Phía taây goø caùc raûnh naøy ñöôïc xaây baèng gaïch, goàm 3 lôùp ngay treân neàn ñaát, roäng khoaûng töø 0,8 ñeán 1,40 meùt. Phaàn kieán truùc “Goø Caây Troâm” toaøn boä baèng gaïch, phía taây cao hôn phía ñoâng khoaûng 0,4 meùt, chieàu daøi theo höôùng ñoâng taây khoaûng 30 meùt, chieàu roäng theo höôùng baéc nam khoaûng 15 meùt. Toaøn boä caùc ñöôøng raõnh naøy taïo thaønh 28 ngaên vuoâng vaø chöõ nhaät, coù kích thöôùc lôùn nhoû khaùc nhau, vôùi 4 ngaên vuoâng moãi caïnh laø 1,50 meùt, vaø 24 ngaên chöõ nhaät, coù ngaên coù chieàu daøi leân ñeán 4 meùt vaø chieàu roäng 2 meùt. Vì chæ naèm caùch OÙc Eo khoaûng 750 meùt, neân ngöôøi ta cho raèng ñaây chæ laø moät phaàn cuûa kieán truùc OÙc Eo maø thoâi. Kieán truùc Goø Caây Troâm coù nieân ñaïi vaøo nhöõng theá kyû thöù V hay thöù VI sau Taây lòch, nghóa laø khoâng laâu tröôùc khi vöông quoác Phuø Nam bò xoùa teân.

 Ngoaøi ra, töø thaùng 2 ñeán thaùng 4 naêm 1944, L. Malleret, moät nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp ñaõ tieán haønh khai quaät khaûo coå OÙc Eo, vaø ñaõ tìm thaáy cuõng tìm thaáy nhieàu di vaät coå coù nieân ñaïi phuø hôïp vôùi thôøi kyø vöông quoác Phuø Nam toàn taïi treân vuøng ñaát naày. OÂng L. Malleret ñaõ cho khai quaät caùc goø nhö Goø Caây Thò⁽²⁸⁾, khu Linh Sôn Nam, vaân vaân, trong vuøng phuï caän khu Nuùi Saäp. Khu Goø Caây Thò cuõng naèm trong xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi Saäp, tænh Long Xuyeân, goàm 36 ñöôøng bieân gaïch, vôùi 3 caáu truùc: tieàn ñieän, chaùnh ñieän vaø saùn neàn noái keát tieàn ñieän vaø chaùnh ñieän. Ñaây laø kieán truùc coù hai phaàn Baéc Nam ñoái xöùng nhau. Cuõng nhö kieán truùc Goø Caây Troâm, Goø Caây Thò ñöôïc xaây döïng vaøo khoaûng nhöõng theá kyû thöù V hay thöù VI sau Taây Lòch. Trong khi khai quaät ngöôøi ta coøn tìm ra ñöôïc raát nhieàu töôïng Phaät, töôïng “Linga”, “Yoni”, cuõng nhö nhöõng töôïng thaàn “Siva” vaø “Vishnu”, ñaëc bieät laø töôïng “Vishnu”, coù töôïng lôùn baèng hình ngöôøi thaät, tuy nhieân, nhöõng töôïng mang taùnh AÁn Ñoä giaùo laïi chieám ña soá. Theo AÁn Ñoä giaùo, “Siva” laø vò thaàn töôïng tröng cho quyeàn löïc vaø söï oån ñònh, noù töôïng tröng cho vöông quyeàn, trong khi thaàn “Vishnu” laïi laø hieän thaân cuûa moät vò thaàn cöùu roãi. Beân caïnh ñoù ngöôøi ta cuõng tìm thaáy nhieàu laù buøa laøm baèng ñaù quí, thuûy tinh, hay baèng kim loaïi, coù nhöõng mieáng buøa coù hình ñinh ba (bieåu töôïng cuûa thaàn Shiva), hình xoaén oác (Bieåu töôïng cuûa thaàn Vishnu). Coù leõ ngöôøi ñeo buøa tin raèng söùc maïnh cuûa caùc vò thaàn coù theå che chôû hay baûo veä cho hoï. Nhö vaäy ngay töø thôøi xa xöa, ngöôøi Phuø Nam ñaõ tin vaøo ma thuaät, nghóa laø hoï tin raèng caùc buøa maø hoï ñeo coù ma löïc taùc ñoäng vaøo ngoaïi caûnh. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy nhöõng töôïng baèng ñaù quí taïc ngöôøi ñaøn baø coù baàu vôùi ñöôøng neùt ngheä thuaät raát cao. Ngöôøi Phuø Nam tin raèng ngöôøi ñaøn baø ñang mang thai laø moät bieåu töôïng cuûa sinh khí, ñem laïi söï phoàn thònh cho vieäc phaùt trieån, ñem laïi söï phì nhieâu maàu môõ cho ñaát ñai, ñem laïi keát quaû toát cho vuï muøa cuûa hoï. Khu di tích Linh Sôn Nam⁽²⁹⁾ naèm veà phía Nam chuøa Linh Sôn chöøng 60 meùt, cuõng naèm trong xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi Saäp, Long Xuyeân. Goø Linh Sôn Nam coù hình baàu duïc, daøi khoaûng 36 meùt, roäng 25 meùt, cao 1,5 meùt. Toaøn khu goàm 36 ñöôøng töôøng moùng, goàm 25 væa baèng ñaù vaø 11 væa baèng gaïch. Theo caùc nhaø khaûo coå thì khu Linh Sôn Nam laø moät kieán truùc lôùn, kyõ thuaät xaây döïng baèng ñaù sau thôøi OÙc Eo, khoaûng theá kyû thöù IX sau Taây lòch.

Chính keát quaû nhöõng coâng trình cuûa Louis Malleret ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc hình dung ñöôïc phaàn naøo nhöõng cô sôû vaät chaát vaø vaên hoùa cuûa vöông quoác Phuø Nam. Veà phöông dieän tín ngöôõng, caùc di tích OÙc Eo xaùc ñònh AÁn giaùo vaø Phaät giaùo ñaõ ñöôïc phoå bieán trong xöù Phuø Nam, vaø hai toân giaùo naày ñaõ ñöôïc du nhaäp vaøo vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñoàng thôøi vôùi vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng, nghóa laø vaøo nhöõng naêm ñaàu Taây lòch. Chính Louis Malleret ñaõ chöùng minh raèng nhöõng neàn moùng kieán truùc gaïch ngoùi, nhöõng daáu tích nhaø ôû, nhaø saøn, nhöõng coïc goã ñaøo ñöôïc ôû mieàn Taây Nam Phaàn thuoäc moät cö daân coù neàn vaên hoùa coå hôn neàn vaên hoùa cuûa daân toäc Khmer. Nhöõng daáu tích cuûa nhöõng con taøu chìm, nhöõng thöông caûng vaø phoá thò thuoäc sinh hoaït soâng nöôùc cuûa cö daân ven bieån laø nhöõng ngöôøi coù tröôùc ngöôøi Khmer hay Chaân Laïp. Chính oâng Louis Malleret ñaõ baùo caùo laø toaùn khai quaät cuûa oâng ñaõ tìm thaáy nhöõng duïng cuï ñoà ñöïng maø oâng nghó laø noài naáu coøn dính vaåy vaøng, coù caû nhöõng thoûi vaøng vaø ñoà trang söùc ñang ñöôïc laøm dôû dang cuûa moät cöûa hieäu bò suïp ñoå. Theo oâng, ñaây chính laø daáu hieäu cuûa moät söï taøn phaù ñoät ngoät, coù theå laø moät traän hoàng thuûy (?). Beân caïnh ñoù nhöõng pho töôïng ñaù coù myõ thuaät AÁn Giaùo ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø saép xeáp nieân ñaïi khaù sôùm, vaøo theá kyû thöù IV hoaëc thöù V, nghóa laø coù tröôùc thôøi kyø vaên minh Angkor. Vaøo luùc ngöôøi Vieät di cö ñeán vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaøo theá kyû thöù XVII vaø XVIII, ngöôøi ta tìm thaáy moät pho töôïng nöõ vöông baèng ñaù caåm thaïch bò choân vuøi töø theá kyû thöù V hoaëc thöù VI sau Taây lòch. Coù thuyeát cho raèng ñoù laø töôïng cuûa quoác maãu Phuø Nam laø Lieãu Dieäp, neân nhöõng löu daân ngöôøi Vieät naày ñaõ kính caån laäp ñeàn thôø baø taïi nuùi Sam (Chaâu Ñoác), goïi laø Mieãu Baø Chuùa Xöù. Haøng naêm cö daân, keå caùc saéc daân Vieät, Mieân vaø Hoa trong vuøng lui tôùi leã baùi ñoâng voâ soá keå.

 Qua khoâng aûnh chuïp ñöôïc vaøo nhöõng naêm 1943 vaø 1944, ngöôøi ta bieát ñöôïc treân theàm cao phía taây cuûa mieàn Taây soâng Haäu, coù nhöõng kinh ñaøo noái lieàn vôùi ñòa phaän tænh Taø Keo ngaøy nay. Coù leõ vaøo cuoái theá kyû thöù V, maëc daàu döôùi thôøi vua Jayavarman (484), vua thöù 11 trieàu ñaïi Kaundinya, vöông quoác Phuø Nam ñang phaùt trieån toát ñeïp veà moïi maët töø vaên hoùa, xaõ hoäi, ñeán chaùnh trò, kinh teá, ngoaïi giao vaø quaân söï. Tuy nhieân, cuõng vaøo thôøi kyø naày nhieàu hoaïn hoïa cuõng ñang manh nha taïi vöông quoác naày, maëc daàu vaøo thôøi kyø naày nhöõng saûn phaåm thuû coâng nghieäp phong phuù ñaõ taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa ngaønh thöông nghieäp noäi ñòa, nhöng cuõng vaøo thôøi ñieåm naày thì mieàn Nam Sumatra, ngaøy nay thuoäc Nam Döông (Indonesia), vaø vuøng eo bieån Malacca cuûa Maõ Lai töø töø chieám daàn öu theá veà giao thöông ñang laø moät moái lo lôùn caùc vöông quyeàn Phuø Nam, laïi theâm phaûi ñoái ñaàu vôùi naïn hoàng thuûy ñang bieán caû vuøng thò töù “Thaùp Möôøi” thaønh moät bieån nöôùc, roài phaûi ñoái ñaàu vôùi chö haàu Kambuja ñang laêm le laät ñoå vöông quyeàn cuûa vöông quoác Phuø Nam, vaân vaân, neân cö daân Phuø Nam thôøi baáy giôø xem thaàn “Vishnu” nhö laø hình aûnh cuûa moät ñaáng quaân vöông ñang troãi daäy ñeå chinh phuïc vaø laõnh ñaïo moät vuøng ñaát ñang traûi qua moät côn khuûng hoaûng voâ cuøng nghieâm troïng naày. Ñieàu naày phuø hôïp vôùi nhöõng khaùm phaù maø nhaø khaûo coå Louis Malleret ñaõ baùo caùo vaøo naêm 1944. Caùc nhaø khaûo coå hoïc ñaõ tìm thaáy taïi Goø Thaùp Möôøi⁽³⁰⁾ trong khu Ñoàng Thaùp Möôøi moät neàn thaùp coå coù nieân ñaïi khoaûng cuoái theá kyû thöù V sau Taây lòch, coù leõ thaùp naày ñöôïc döïng leân bôûi thaùi töû Gunavarman (con trai vua Jayavarman), ghi laïi leã daâng daáu chaân thaàn “Vishnu”, cho thaáy trong côn daàu soâi löûa boång cuûa vöông quoác, vua Jayavarman ñaõ phaûi ñöa chính con trai cuûa mình ñeán baûo veä vuøng thò töù “Thaùp Möôøi”, nhöng Phuø Nam vaãn khoâng traùnh khoûi vaän suy, chæ khoaûng 30 naêm sau ngaøy thaùi töû Gunavarman xaây döïng Thaùp Möôøi, vaøo khoaûng ñaàu theá kyû thöù VI, sau khi vua Rudravarman qua ñôøi thì caùc chö haàu nhö Malacca, Chaân laïp, Nam Vaïn Töôïng vaø vuøng phía ñoâng cuûa nöôùc Xieâm khoâng coøn chòu thaàn phuïc nöõa. Moät ngöôøi chaùu cuûa vua Rudravarman ñang trò vì taïi vuøng Kambuja, phía Baéc Phuø Nam, ñem thuûy quaân theo doøng Cöûu Long tieán ñaùnh thuû ñoâ Vyadhapura, sau ñoù leân ngoâi vua laáy hieäu laø Bhavavarman. Vua Phuø Nam luùc baáy giôø laø Sailaraja chaïy veà phía nam, thaønh laäp moät vöông quoác nhoû mang teân laø Na Phaát Na

(Naravaranagara), coøn goïi laø nöôùc Chí Toân, goàm caû vuøng chaïy töø mieàn Taây soâng Haäu ra ñeán bieån Ñoâng vaø vònh Xieâm La, vuøng maø baây giôø chuùng ta goïi laø Mieàn Taây. Vua Sailaraja coá thuû taïi vuøng naøy trong suoát töø cuoái theá kyû thöù VI ñeán giöõa theá kyû thöù VII. Theo caùc nhaø ngoaïi giao thôøi nhaø Löông vaøo theá kyû thöù VI thì trong suoát gaàn 50 naêm trò vì, vua Sailaraja ñaõ thaønh laäp ra 7 thaønh phoá treân vuøng ñaát maø baây giôø chuùng ta goïi laø Mieàn Taây. Tuy nhieân, theo caùc bia kyù môùi ñaøo ñöôïc sau naøy thì ngöôøi ta chæ tìm ra ñöôïc daáu tích cuûa 4 thaønh phoá maø thoâi. Ñoù laø caùc vuøng Tamandarapura, Aninditapura, Baladityapura, vaø Samudrapura. Sau ñoù, moät traän ñaïi hoàng thuûy xaûy ra treân toaøn boä vuøng laõnh thoå maø baây giôø laø Nam Kyø, neân daân chuùng Phuø Nam phaûi chòu caûnh sô taùn, khoâng ai coøn thieát nghó ñeán chuyeän ñaùnh Bhavavarman ñeå laáy laïi kinh ñoâ Vyadhapura vaø chieác ngai vaøng cho vöông quoác Phuø Nam nöõa. Theá laø baét ñaàu töø giöõa theá kyû thöù VII vöông quyeàn töø vöông quoác Phuø Nam ñaõ hoaøn toaøn chuyeån sang vöông quyeàn Kambuja maø khoâng coù söï phaûn khaùng naøo. Duø vöông quoác Phuø Nam bò chính thöùc bò khai töû vaøo theá kyû thöù VII, nhöng aûnh höôûng vaên hoùa cuûa noù vaãn coøn toàn taïi trong nhöõng vuøng tröïc thuoäc vöông quoác naày raát laâu daøi.

 Veà sau naày ngöôøi Phaùp ñaõ cho chuïp theâm khoâng aûnh treân toaøn vuøng Saøi Goøn-Gia Ñònh-Chôï Lôùn ñeå tìm hieåu theâm veà vuøng ñaát maø ngöôøi Vieät Nam ñaõ ñaët chaân ñeán tröôùc tieân khi ñi môû ñaát veà phöông Nam. Qua caùc khoâng aûnh taïi Tröôøng Ñua Phuù Thoï, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret ñaõ tìm thaáy daáu veát cuûa moät khu cö truù coå roäng lôùn, goàm nhöõng ñöôøng thaúng ñan cheùo hình baøn côø nhö nhöõng con ñöôøng cuûa moät thaønh phoá. Tuy nhieân, maõi ñeán ngaøy nay vaãn chöa coù nhaø khaûo coå Vieät Nam naøo khôûi coâng khaûo saùt vaø khai quaät vuøng naày. Vuøng laân caän khu Tröôøng Ñua Phuù Thoï phaûi keå ñeán Goø Caây Mai, nôi cuõng coù nhieàu daáu veát kieán truùc. Ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän taïi goø naày moät kieán truùc coå Goø Caây Mai. Treân goø luùc tröôùc coù haøo bao quanh. Vaøo giöõa theá kyû thöù 19, theo Trònh Hoaøi Ñöùc, vaøo naêm 1816, khi ñaøo ñaát ñeå truøng tu ngoâi chuøa taïi ñaây, ngöôøi ta ñaõ baét gaëp nhieàu gaïch ngoùi coå côõ lôùn vaø hai mieáng vaøng laù hình vuoâng, moãi caïnh 1 taác, moãi mieáng naëng khoaûng 3 caân, treân maët coù chaïm hình yeâu quaùi côõi voi, maø theo Trònh Hoaøi Ñöùc ñoù laø moät loaïi buøa chuù. Nhöng theo nhaø khaûo coå Louis Malleret thì ñoù laø hình thaàn Ñeá Thích (Indra) côõi voi Airavata. Ngoaøi ra, taïi Goø Caây Mai, Etienne Aymonier cuõng tìm thaáy nhöõng coâng cuï thôøi tieàn söû goàm nhöõng löôõi cuoác, mai, ñuïc baèng ñaù maøi, vaø nhöõng rìu nhoû baèng ñoàng. Coâng cuoäc khai quaät khaûo coå bò ñình treä töø naêm 1954 ñeán naêm 1975 vì lyù do mieàn Nam laâm vaøo caûnh chieán tranh ngaøy caøng khoác lieät. Tuy nhieân, sau khi chieán tranh chaám döùt nhieàu nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam ñaõ phoái hôïp vôùi tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå cuûa Phaùp cuõng nhö caùc nhaø Baûo Taøng Vaên Hoùa ñòa phöông tieáp tuïc khai quaät vôùi nhöõng keát quaû heát söùc khaû quan⁽³¹⁾.

***

Mời Xem Phần Tiếp Theo :

1- http://huynhhuuduc.blogspot.com/2019/11/phan-mo-au-at-phuong-nam-tap-2.html

2- http://huynhhuuduc.blogspot.com/2019/11/at-phuong-nam-2-tiep-theo-phu-nam-phan-1.html

***