Phuø Nam: Moät Trong Nhöõng Vöông Quoác Ñaàu Tieân Trong Vuøng Ñoâng Nam AÙ
Sau khi chuùng ta ñaõ coù moät caùi nhìn khaùi
quaùt veà neàn vaên hoùa Hoøa Bình trong vuøng Ñoâng Nam AÙ, chuùng ta môùi coù
theå deã daøng hieåu ñöôïc neàn vaên minh cuûa moät trong nhöõng vöông quoác
ñaõ taøn luïi trong vuøng naày: vaên minh OÙc Eo. Theo nhaø khaûo coå hoïc
ngöôøi Phaùp, Louis Malleret, ngöôøi ñaàu tieân ñaõ phaùt hieän ra neàn vaên
hoùa OÙc Eo, thì vaên hoùa OÙc Eo laø saûn phaåm vaên hoùa vaät chaát thuoäc
khu vöïc bieån cuûa nöôùc Phuø Nam, vaø neàn vaên hoùa naày coù quan heä vôùi
vaên hoùa ñoà ñoàng vaø ñoà ñaù tröôùc ñoù, coù lieân heä tôùi vaên minh Hoa
Haï vaø vaên minh Ñòa Trung Haûi-Ba Tö. OÂng Louis Malleret coøn xaùc ñònh khu
di tích OÙc Eo laø moät haûi caûng lôùn cuûa vöông quoác Phuø Nam, moät trung
taâm thuû coâng nghieäp phaùt trieån, moät thaønh phoá chòu aûnh höôûng vaên
hoùa AÁn Ñoä. Ñoái chieáu nhöõng di tích khai quaät ñöôïc, cuøng vôùi nhöõng
thö tòch coå cuûa Trung Hoa, vaø heä thoáng nhöõng ñöôøng nöôùc coå ñöôïc ghi
nhaän qua khoâng aûnh, chuùng ta coù theå hình dung ñöôïc phaàn naøo neàn vaên
hoùa OÙc Eo, ñaùng chuù yù nhaát laø khu vöïc Nuùi Saäp (Ba Theâ), moät trung
taâm cö daân coå, moät trung taâm vaên hoùa, xaõ hoäi, chính trò vaø kinh teá
coù taàm côõ döôùi thôøi vöông quoác Phuø Nam. Ña soá caùc nhaø khaûo coå hoïc
Taây phöông ñeàu ñoàng yù chia ra 7 thôøi kyø ñeå nghieân cöùu veà vaên minh
OÙc Eo vaø khaûo coå hoïc taïi vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long: Thôøi kyø tieàn söû: Coøn goïi laø thôøi kyø Tieàn OÙc Eo. Tính
töø nguyeân thuûy ñeán ñaàu Taây lòch.
Thôøi kyø
OÙc Eo: Tính töø ñaàu Taây lòch ñeán nhöõng theá kyû thöù VI vaø thöù VII (ñaây
laø thôøi kyø toàn taïi cuûa vöông quoác Phuø Nam).
Thôøi kyø
Haäu OÙc Eo: Thôøi kyø giöõa nhöõng theá kyû thöù VI vaø thöù VII (ñaây laø
thôøi kyø suy taøn cuûa vöông quoác Phuø Nam). Taïi khu Nuùi Lôùn gaàn Gaønh
Raùi, nhöõng töôïng Phaät baèng ñaù goàm moät töôïng lôùn vaø nhieàu töôïng
nhoû ñöôïc thôø trong moät ngoâi chuøa taïi xaû Thaéng Tam thuoäc thò xaõ Vuõng
Taøu, taát caû ñeàu coù ñaëc tính cuûa thôøi kyø Haäu OÙc Eo. Töôïng Phaät
baèng sa thaïch cao 1 meùt, beä ñaù cao 0.18 meùt, trong tö theá thieàn ñònh,
chaân baét treùo theo theá kieát giaø (hoa sen), hai baøn tay ñaët leân nhau
ngay tröôùc ñôn ñieàn. Ñöùc Phaät coù göông maët thaät AÁn Ñoä, mieäng mæm
cöôùi moät caùch thaät nhaân töø, toùc xoaén, maëc aùo caø sa ñeå loä vai phaûi.
Thôøi kyø
Tieàn Angkor: Tính töø theá kyû thöù VII ñeán cuoái theá kyû thöù VIII.
Thôøi kyø
chuyeån tieáp: Tính töø ñaàu theá kyû thöù IX ñeán cuoái theá kyû thöù IX.
Thôøi kyø naày cuõng coøn ñöôïc goïi laø thôøi kyø Thuûy Chaân Laïp.
Thôøi kyø
Angkor: Tính töø cuoái theá kyû thöù IX ñeán giöõa theá kyû thöù XV.
Thôøi kyø
Haäu Angkor: Tính töø giöõa theá kyû thöù XV trôû veà sau naày.
OÙc Eo
laø khu vöïc maø ña soá caùc nhaø khaûo coå ñeàu tin raèng ngaøy nay noù naèm
trong xaõ Myõ Laâm, huyeän Ba Theâ, tænh Long Xuyeân. OÙc Eo laø moät trong
nhöõng haûi caûng quan troïng nhaát cuûa vöông quoác Phuø Nam töø theá kyû thöù
nhaát ñeán theá kyû thöù 6. Theo coå thö Trung Hoa thì ñeá ñoâ Vyadhapura naèm
caùch bôø bieån thôøi ñoù khoaûng 120 daëm, khoaûng treân 160 caây soá. Tuy
nhieân, coå söû Trung Hoa vieát veà vöông quoác Phuø Nam cuõng khoâng nhieàu
laém neân hieän taïi ngöôøi ta chæ coù theå phaùc hoïa laïi ñôøi soáng kinh
teá, phong tuïc, taäp quaùn, cuõng nhö ñôøi soáng taâm linh, tín ngöôõng cuûa daân
toäc naày qua caùc di vaät khai quaät ñöôïc maø thoâi. Hieän taïi ngöôøi ta ñaõ
tìm thaáy raát nhieàu coå vaät mang taùnh vaên minh OÙc Eo treân moät ñòa baøn
raát lôùn, chaïy daøi töø vuøng bôø bieån phía taây cuûa Thaùi Lan, Maõ Lai,
Malacca, Trung Laøo, Nam Laøo, vaø Cao Mieân. Rieâng taïi Vieät Nam, raát
nhieàu coå vaät OÙc Eo ñaõ ñöôïc phaùt hieän töø caùc vuøng Raïch Giaù, Caø
Mau, Long Xuyeân, Chaâu Ñoác, Vónh Long, Ñoàng Thaùp, Taân An, Caàn Giuoäc,
Saøi Goøn, Gia Ñònh, leân ñeán caùc vuøng giaùp vôùi cao nguyeân Laâm Ñoàng...
Nhöõng naêm
töø 1936 ñeán 1944, taïi mieàn Nam ngöôøi Phaùp cho khai quaät 306 ñòa ñieåm
coù veát tích cuûa neàn vaên hoùa coå. Töø naêm 1938 ñeán naêm 1944, nhaø khaûo
coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret laø ngöôøi ñaàu tieân khôûi coâng
khai quaät vuøng Goø OÙc Eo taïi vuøng Nuùi Saäp thuoäc tænh Long Xuyeân. OÂng ñaõ tìm thaáy khoaûng 150 di tích
vaø di chæ vaên hoùa coå trong vuøng. Theo oâng thì vuøng naày coù treân 10 ñòa
ñieåm khaûo coå lieân quan ñeán neàn vaên hoùa OÙc Eo. Chæ rieâng töø thaùng 2
ñeán thaùng 4 naêm 1944, oâng ñaõ cho khai quaät khu OÙc Eo vaø ñaõ tìm thaáy
neàn cuûa moät coå thaønh daøi khoaûng 1.500 meùt, vôùi nhöõng pheá tích gaïch
ñaù xaây treân caùc goø ñaát, vaø nhöõng coïc goã nhaø saøn. Beân trong vuøng
coå thaønh ngöôøi ta tìm thaáy raát nhieàu di vaät quyù hieám nhö ñoà trang
söùc vôùi nhieàu loaïi khaùc nhau töø ñaát nung, thuûy tinh, chì, thieác,
ñoàng, ñeán ñaù quí, vaøng, baïc vaø kim cöông, cuõng nhö
caùc vaät duïng trong sinh hoaït haøng ngaøy khaùc, vaân vaân. Ngöôøi ta coøn
tìm thaáy nhöõng mieáng buøa ñeo, con daáu vaø tieàn ñoàng nhieàu loaïi, trong
ñoù coù caû nhöõng ñoàng tieàn La Maõ nöõa, vaø ngay caû caùc khueâ baøi baèng
vaøng cuûa caùc hoaøng ñeá La Maõ Antonius vaøo naêm 152 sau Taây lòch, cuõng
nhö moät chieác aán coù ghi chöõ Phaïn. Ñieåm ñaëc bieät laø ngöôøi ta tìm
thaáy raát nhieàu ñoàng tieàn ñöôïc caét laøm ñoâi, laøm tö, hoaëc laøm taùm,
coù leõ laø ñeå laøm tieàn leû. Taát caû ñeàu coù nieân ñaïi phuø hôïp vôùi thôøi
kyø vöông quoác Phuø Nam coøn toàn taïi treân vuøng ñaát naày. Ngaøy nay ai
trong chuùng ta cuõng ñeàu bieát raèng heã noùi ñeán vaên hoùa OÙc Eo töùc laø
noùi ñeán vöông quoác Phuø Nam töø theá kyû thöù nhaát ñeán cuoái theá kyû thöù
VI sau Taây lòch, nghóa laø phaûi noùi ñeán moät vuøng bao la roäng lôùn, phía
Nam töø eo bieån Malacca cuûa Maõ Lai, phía Baéc ñeán taän caùc vuøng Baéc
Thaùi vaø Laøo, phía Taây ñeán taän Mieán Ñieän, vaø phía Ñoâng ñeán taän vuøng
bôø bieån Vieät Nam baây giôø. Rieâng trong ñòa phaän Vieät Nam ngaøy nay, neàn
vaên minh OÙc Eo traûi roäng töø cao nguyeân Laâm Ñoàng xuoáng taän vuøng U
Minh Caø Mau. Cho ñeán baây giôø hình aûnh veà vaên hoùa OÙc Eo vaãn coøn raát
muø môø. Theo nhöõng keát quaû gaët haùi ñöôïc qua nhöõng cuoäc khai quaät
khaûo coå hoïc, neàn vaên minh OÙc Eo coù moät lòch söû khaù laâu ñôøi nhö
nhieàu neàn vaên hoùa khaùc vaø luoân coù söùc haáp daãn vôùi caùc nhaø khaûo
coå hoïc. OÙc Eo laø moät ñòa danh xöa, moät thôøi noåi tieáng laø trung taâm
giao dòch beân ngoaøi cuûa vöông quoác Phuø Nam, coù theå töø nhöõng naêm
tröôùc Taây lòch, nhöng chính xaùc hôn laø töø khoaûng theá kyû thöù I ñeán
theá kyû thöù VI sau Taây lòch.
Ngoaøi
ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy nhöõng khu moä taùng coå, ñaëc bieät ngöôøi ta tìm
thaáy moät töôïng “Yoni” baèng ñaù, coù beà maët 1,19 meùt vuoâng, vaø moät
töôïng “Linga” baèng ñaù cao 1,10 meùt, ñöôøng kính 0,50 meùt. Maëc daàu haõy
coøn nhieàu di tích kieán truùc coå vaãn chöa ñöôïc khai quaät. Khi nhöõng löu
daân Vieät Nam ñaàu tieân ñeán vuøng ñaát naày, hoï ñaõ nhìn thaáy nhöõng pheá
tích raûi raùc töø mieàn Ñoâng qua mieàn Taây, töø khu Goø Thaùp thuoäc Taây
Ninh, qua Moä Coå Haøng Goøn (Bieân Hoøa), Baøu Thaønh thuoäc Baø Ròa, xuoáng
Thaùp Laáp vaø Mieáu Thaùp thuoäc Long An, qua Goø Thaønh vaø Ñìa Thaùp thuoäc
Myõ Tho, boïc leân Thaùp Möôøi thuoäc Cao Laõnh vaø Moäc Hoùa, roài trôû xuoáng
caùc vuøng Loø Gaïch thuoäc Traø Vinh. Beân caïnh nhöõng pheá tích, haõy coøn
ba kieán truùc thaùp coå hieän coøn ñöùng vöõng. Ñoù laø nhöõng thaùp Choùt
Maït vaø thaùp Bình Thaïnh thuoäc tænh Taây Ninh, vaø Thaùp Vónh Höng thuoäc
tænh Baïc Lieâu. Taïi mieàn Nam Vieät Nam noùi rieâng, vaø toaøn coõi Vieät Nam
noùi chung, coâng vieäc khaûo coå khoâng ñöôïc chuù troïng cho ñeán khi ngöôøi
Phaùp ñaùnh chieám Vieät Nam vaøo giöõa theá kyû thöù XIX.
Ñeán khi
ngöôøi Phaùp xaâm chieám toaøn coõi Vieät Nam, qua nhöõng tình côø khi hoï laäp
baûn ñoà ñòa baï, thuûy lôïi, hay khaån hoang... hoï ñaõ tìm thaáy nhieàu di
chæ cuûa caùc neàn vaên minh, nhö taïi mieàn Baéc thì coù neàn vaên minh Hoøa
Bình, taïi mieàn Trung coù Sa Huyønh, vaø taïi mieàn Nam coù OÙc Eo... Nhö vaäy
vöông quoác Phuø Nam ñaõ töøng coù nhöõng quan heä veà kinh teá vaø vaên hoùa
vôùi caùc neàn vaên hoùa laân caän khaùc nhö Sa Huyønh, Ñoâng Sôn, AÁn Ñoä,
Trung Hoa, Ñòa Trung Haûi, vaø caû Hy Laïp thôøi coå ñaïi. Neáu noùi ngöôøi
Phaùp khoâng muoán khai quaät nhöõng di tích khaûo coå veà caùc neàn vaên hoùa
thì khoâng ñuùng, nhöng kyø thaät hoï chæ khai quaät nhöõng vuøng naøo thaät söï
coù giaù trò lôùn.
Rieâng taïi mieàn Nam, vaøo nhöõng naêm 1927 vaø 1931, hoï cho
khai quaät khu Moä Coå Haøng Goøn (Bieân Hoøa) vaø Thaùp Laáp (Long An), nhöng
cuõng khoâng coù nhieàu taøi lieäu ñích thöïc veà hai vuøng naày. Sau khi
ngöôøi Phaùp ruùt khoûi Vieät Nam vaøo naêm 1954 thì hai mieàn Nam Baéc laïi
coù chieán tranh vôùi nhau, neân coâng vieäc khai quaät phaûi bò ñình
hoaõn. Sau naêm 1975, rieâng taïi mieàn Nam ñaõ coù hôn 90 di tích lieân quan
ñeán neàn vaên hoùa OÙc Eo vaø Haäu OÙc Eo ñöôïc khai quaät. Vaø keát quaû
nhöõng nghieân cöùu cho thaáy trong suoát 10 theá kyû ñaàu Taây lòch neàn vaên
minh OÙc Eo coù theå ñaõ ñöôïc traûi roäng ra töø phía Nam Nam Vang, qua Haø
Tieân roài qua ñeán taän vuøng Ñoàng Nai hay Baø Ròa. Tuy nhieân, raát nhieàu
di vaät coå ñaõ ñöôïc tìm thaáy taïi vuøng Nuùi Saäp(11). Maõi ñeán
ngaøy nay, ñaõ coù nhieàu cuoäc khai quaät nhaèm giuùp ñöa ñeán moät nhaän
thöùc roõ neùt veà moät neàn vaên hoùa, veà xaõ hoäi vaø con ngöôøi ñaõ taïo ra
neàn vaên hoùa ñoù, cuõng nhö veà phong caùch sinh hoaït cuûa con ngöôøi coå,
vaân vaân. Tuy chöa keát luaän ñöôïc nhöõng ñieàu naày, nhöng ít ra ngaøy nay
chuùng ta cuõng coù theå neâu leân ñöôïc nhöõng ñaëc tröng cuûa caùc di tích
vaø hieåu ñöôïc phaàn naøo kyõ thuaät kieán truùc, ngheä thuaät, dieän maïo xaõ
hoäi vaø kinh teá cuûa daân toäc Phuø Nam cuõng nhö caùc cö daân baûn ñòa trong
khoaûng 10 theá kyû sau Taây lòch. Töø nhöõng di vaät tìm thaáy, chuùng ta khaû
dó coù moät caùi nhìn töông ñoái khoâng muø môø veà nhöõng quan heä vaên hoùa
cuûa daân toäc Phuø Nam vôùi caùc boä toäc coå khaùc taïi Ñoâng Döông vaø Ñoâng
Nam AÙ trong thôøi ñaïi OÙc Eo vaø Haäu OÙc Eo.
Töø cuoái
theá kyû thöù XIX vaø ñaàu theá kyû thöù XX, caùc nhaø nhaân chuûng hoïc vaø
khaûo coå hoïc treân theá giôùi ñaõ baét ñaàu quan taâm ñeán moät vöông quoác
coå mang teân Phuø Nam taïi vuøng Ñoâng Nam Chaâu AÙ. Qua nhöõng di chæ khai
quaät ñöôïc, ngöôøi ta cho raèng vöông quoác mang teân Phuø Nam hoaøn toaøn
khaùc bieät vôùi vöông quoác Chaân Laïp cuûa thôøi caän ñaïi. Töø tröôùc theá
giôùi ñaõ ñeå yù ñeán nhöõng thö tòch coå cuûa Trung Hoa, nhöng vaãn chöa bieát
roõ nhöõng gì maø caùc nhaø haønh höông Trung Hoa ñaõ ghi laïi töø haøng ngaøn
naêm tröôùc. Vì ña phaàn caùc thö tòch coå naày chæ ghi laïi moät caùch toång
quaùt chöù khoâng coù chi tieát cuï theå veà lòch söû cuûa moät vöông quoác
mang teân Phuø Nam. Chính vì vaäy neáu chuùng ta muoán coù ñöôïc nguoàn thoâng
tin khaù chính xaùc hôn, chuùng ta caàn phaûi so saùnh thoâng tin vôùi caøng
nhieàu taøi lieäu chöøng naøo caøng toát chöøng aáy. Vaøo naêm 1928, nhaø khaûo
coå hoïc vaø nhaân chuûng hoïc George Coedes ñaõ vieát moät baøi nghieân cöùu
veà moät soá ñòa ñieåm ñöôïc xem nhö laø kinh ñoâ cuûa vöông quoác Chaân Laïp,
coù lyù giaûi veà kinh ñoâ cuûa vöông quoác Phuø Nam, döïa vaøo nhöõng thö tòch
coå cuûa Trung Hoa. Theo oâng thì kinh ñoâ cuûa vöông quoác Phuø Nam ñöôïc xaây
döïng treân nuùi Ba Phnom, moät daõy doi ñaát nhoû, naèm gaàn bôø soâng Mekong,
caùch bieân giôùi Vieät Nam khoaûng 60 caây soá, thuoäc tænh Prey Veng ngaøy
nay. Tuy nhieân, neáu nhaän xeùt moät caùch kyõ caøng hôn thì chuùng ta seõ
thaáy coù söï khaùc bieät giöõa Phuø Nam vaø Chaân Laïp vì theo thö tòch coå
Trung Hoa thì chính vua Isanavarman cuûa Kambuja ñaõ laáy laøm töï haøo vì ñaõ
caát quaân ñaùnh baïi caùc vua “Nuùi” Phuø Nam, nhö vaäy hai vöông quoác Phuø
Nam vaø Chaân Laïp hoaøn toaøn khaùc bieät nhau.
Di Chæ Tieàn OÙc Eo:
Ngay
töø nhöõng naêm cuûa tieàn baùn theá kyû thöù XX, caùc nhaø khaûo coå hoïc ñaõ
phaùt hieän vaø khai quaät nhöõng di chæ coù nieân ñaïi sôùm hôn vaên hoùa OÙc
Eo nhö taïi caùc Goø Caây Tung(12), Goø Cao Su vaø Goø OÂ Chuøa(13),
Gioàng Caù Voà vaø Gioàng Pheät(14), vaân vaân.
Tröôùc naêm 1975, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi
Phaùp teân H. Fontaine ñaõ phaùt hieän ra di chæ khaûo coå Beán Ñoø, thuoäc
phöôøng Long Bình, quaän 9, thaønh phoá Saøi Goøn. Di chæ naày naèm treân moät
goø ñaát cao vaø roäng beân höõu ngaïn soâng Ñoàng Nai. Ñaây laø moät trong
nhöõng ñoài goø phuø sa coå traûi daøi ôû haï löu soâng Ñoàng Nai, trong ñoù
coù caùc di chæ khaûo coå khaùc nhö Hoäi Sôn vaø Long Böûu cuõng thuoäc quaän
9, Bình Ña vaø Goø Me thuoäc thaønh phoá Bieân Hoøa. Sau naêm 1975, caùc nhaø
khaûo coå hoïc Vieät Nam ñaõ tieán haønh khaûo saùt vaø khai quaät. Beà maët
cuûa di chæ naày roäng ñeán haøng ngaøn meùt vuoâng, tích tuï treân moät beà
daày khoaûng 0,8 meùt vôùi nhieàu di vaät ñoà ñaù vaø haøng ngaøn maûnh goám.
Ñoà goám trong di chæ khu Beán Ñoø ñöôïc laøm baèng ñaát seùt pha caùt mòn,
troän vôùi hôïp chaát gaàn gioáng nhö oâ döôùc(15). Ngheä thuaät
goám söù cuûa cö daân coå thôøi naày cuõng khaù cao.
Taát caû goám söù ñeàu ñöôïc laøm baèng baøn
xoay xöông khaù moûng, raén chaéc, ñoä nung cao. Nhöõng loaïi hình ñoà goám
khai quaät ñöôïc taïi ñaây goàm coù voø, noài, baùt, dóa chaân cao; hoa vaên
trang trí theo kieåu soùng nöôùc. Duïng cuï ñoà ñaù ôû Beán Ñoø ñöôïc laøm
baèng ñaù bazan, goàm rìu töù giaùc, ñuïc, muõi nhoïn, ñao, dao haùi, ña soá
laø rìu coù vai, vaân vaân. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy taïi di chæ Beán
Ñoø haøng traêm vieân ñaïn nung baèng ñaát vaø raát nhieàu maûnh ñaát nung coù
hình daùng nhö söøng boø, coù leõ ñöôïc duøng laøm chaân keâ beáp loø. Taát caû
nhöõng di chæ taïi Beán Ñoø ñeàu coù nieân ñaïi treân döôùi 3040 naêm vôùi kyõ
thuaät maøi ñaõ ñaït ñeán trình ñoä cao, neân phaàn löôõi cuûa caùc duïng cuï
maøi ñöôïc khaù beùn. Coù nhieàu daáu tích cho thaáy nhieàu duïng cuï hö hoûng
ñaõ ñöôïc söûa chöõa ñeå taùi duïng.
Ñaëc bieät taïi di chæ khu Beán Ñoø ngöôøi ta
tìm thaáy moät löôõi “giaùo ñaù” coù hình daùng nhö chieác dao gaêm, nhöng
phaàn löôõi loài vaø cong. Cuøng loaïi hình vaø nieân ñaïi vôùi di chæ Beán Ñoø
coøn coù di chæ Hoäi Sôn trong quaän 9, di chæ Goø Sao trong quaän 12, vaø di
chæ Roûng Baøng taïi vuøng Hoùc Moân. Taát caû ñeàu ñöôïc xeáp vaøo giai ñoaïn
ñaàu cuûa thôøi ñaïi kim khí, caùch nay töø 3.000 ñeán 3.500 naêm. Nhöõng khai
quaät naày ñaõ mang laïi nhöõng keát quaû quan troïng veà nhöõng di tích coù
tröôùc thôøi OÙc Eo. Ñaây laø moät trong nhöõng maáu choát quan troïng cho
vieäc phaùc hoïa laïi neàn vaên hoùa cuõng nhö sinh hoaït cuûa cö daân Phuø Nam
caùch nay treân döôùi 2.000 naêm. Nhöõng keát quaû naày cuõng cho chuùng ta
thaáy vuøng ñaát maø ngaøy nay chuùng ta goïi laø Nam Kyø ñaõ töøng coù moät
neàn vaên minh röïc rôõ ngay töø thôøi tieàn söû, ngay tröôùc khi vaên hoùa AÁn
Ñoä ñöôïc du nhaäp vaøo ñaây. Kyø thaät aûnh höôûng cuûa neàn vaên hoùa AÁn Ñoä
ñeán neàn vaên hoùa OÙc Eo töø nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau Taây lòch chæ laø
söï taêng cöôøng caùc aûnh höôûng maø vaên hoùa OÙc Eo ñaõ coù töø tröôùc maø
thoâi.
Sau naêm 1975, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam
khaùm phaù vuøng Röøng Saùc vaø Caàn Giôø laø nhöõng ñòa baøn coù nhieàu di chæ
lieân quan tröïc tieáp ñeán cö daân coå, coù theå laø töø Tieàn OÙc Eo ñeán OÙc
Eo, hoaëc Haäu OÙc Eo ñeán Angkor. Rieâng taïi Saøi Goøn, ngöôøi ta tìm thaáy
khu Beán Ñoø coù nieân ñaïi treân döôùi 3.050 naêm, töông ñoàng vôùi caùc di
chæ Hoäi Sôn, Roûng Baøng, Goø Sao, vaø
khu Bao Ñoàng. Khu Goø Caùt thuoäc quaän 2 Saøi Goøn coù nieân ñaïi treân döôùi
3.020 naêm. Khu Gioàng Caù Voà coù nieân ñaïi treân döôùi 2.500 naêm, vaø khu
Gioàng Pheät coù nieân ñaïi treân döôùi 2.400 naêm, töông ñoàng vôùi caùc di
chæ Gioàng Caù Traêng vaø Gioàng Ñaát Ñoû.
Thaùng 4, naêm 1977, trong khi ñaøo kinh thuûy
lôïi trong vuøng xaõ Bình Lôïi, huyeän Bình Chaùnh, Saøi Goøn(16), ngöôøi ta
ñaõ phaùt hieän ñöôïc moät soá coïc goã cuøng nhieàu hieän vaät ñaù vaø maûnh
goám söù naèm raûi raùc chung quanh, ñöôøng kính coïc goã töø 1,5 ñeán 2 taác,
ñaàu coïc coù daáu ñeõo nhoïn. Coøn nhöõng hieän vaät ñaù vaø nhöõng maûnh goám
naèm raûi raùc döôùi loøng kinh coù ñoä saâu chöøng töø 50 ñeán 60 meùt, goàm
35 chieác rìu baèng ñaù, trong ñoù coù moät chieác rìu daøi ñeán 1,6 taác. Caùc
maûnh goám söù coù maøu xaùm ñen, ñöôïc nung ôû ñoä noùng raát cao. Sau ñoù
caùc nhaø khaûo coå ñaõ khaûo saùt nhöõng di chæ naày vaø keát quaû cho thaáy
ñaây laø nhöõng di chæ coù nieân ñaïi tieàn OÙc Eo, thuoäc thôøi ñaïi tieàn kim
khí, khoaûng töø 2.000 ñeán 2.500 naêm tröôùc. Thuôû ñoù vuøng Bình Chaùnh haõy
coøn laø moät vuøng ngaäp maën chæ cao hôn möùc nöôùc bieån chöøng 1 meùt vaø
nöôùc thuûy trieàu leân xuoáng moãi ngaøy, heã nöôùc leân thì ngaäp toaøn
vuøng, khi nöôùc ruùt thì chæ trô laïi moät vuøng buøn laày. Thöïc vaät chính
thôøi ñoù laø lau, saäy vaø döøa nöôùc. Chính vì vaäy maø cö daân thôøi ñoù
phaûi cö nguï treân nhöõng nhaø saøn.
Vaøo naêm
1987, caùc nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam ñaõ phaùt hieän di chæ Goø Sao thuoäc
quaän 12, thaønh phoá Saøi Goøn. Ñeán naêm 1990, ngöôøi ta baét ñaàu khaûo saùt
vaø khai quaät. Ñaây laø khu vöïc phuø sa coå coù laãn nhieàu saïn soûi. Di
vaät khai quaät ñöôïc 84 hieän vaät ñaù, goàm rìu, ñuïc, cuoác, vaø nhieàu
nhaát laø nhöõng maûnh baøn maøi, cuøng vôùi khoaûng 200 maûnh goám gaàn gioáng
nhö goám tìm ñöôïc taïi di chæ Beán Ñoø ôû quaän 9. Taát caû di chæ taïi Goø
Sao ñeàu coù nieân ñaïi gioáng nhö taïi Beán Ñoø, nghóa laø caùch nay töø 3.000
ñeán 3.500 naêm. Cuõng vaøo naêm 1987, nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam Leâ Trung
Khaù ñaõ khai quaät
vuøng
di chæ Bình Taû(17), vaø ñaõ phaùt hieän moät di vaät coù teân Bhavavarman(18)
vieát baèng chöõ Phaïn coå. Ñieàu naày ñaõ minh chöùng veà söï hieän dieän vaø
lieân heä giöõa neàn vaên hoùa OÙc Eo vaø vöông quoác Phuø Nam.
Vaøo naêm 1990, ngöôøi ta phaùt hieän theâm di
chæ Roûng Baøng, thuoäc xaõ Taân Hieäp, quaän Hoùc Moân. Di chæ naày naèm treân
moät goø cao khoaûng 6 meùt, treân moät trieàn doác thoai thoaûi töø vuøng phuø
sa coå xuoáng vuøng phuø sa môùi vôùi moät dieän tích khaù roäng.
“Roûng” coù nghóa laø ñöôøng nöôùc töï nhieân.
Nhö vaäy “Roûng Baøng” laø ñöôøng nöôùc coù nhieàu caùc loaïi baøng vaø laùc(19).
Chaéc haún thôøi xöa cö daân coå ñaõ cö truù doïc theo roûng nöôùc naày. Ñeán
naêm 1999, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam ñöôïc pheùp khai quaät di chæ naày vaø
hoï ñaõ tìm thaáy nhieàu maûnh goám vôùi chaát lieäu khaù toát, maët ngoaøi coù
hoa vaên, nhöng coù leõ ñöôïc nung ôû moät nhieät ñoä thaáp neân maøu goám
khoâng ñeàu vaø deã beå. Ngöôøi ta coøn tìm ñöôïc taïi Roûng Baøng hôn 1.000
hieän vaät baèng ñaù goàm 200 rìu, 80 muõi teân vaø dao ñaù, hôn 100 baøn maøi
vaø raát nhieàu maûnh ñaù vuïn. Ngöôøi xöa ñaõ laøm nhöõng vaät duïng naày
baèng nhöõng phieán ñaù xaùm nhaït hay xaùm vaøng, töông ñoái meàm chöù khoâng
raén chaéc nhö ñaø bazan. Rìu ñaù ñöôïc maøi saéc beùn vaø coù daáu veát tu
söõa nhieàu laàn. Taïi ñaây laàn ñaàu tieân ngöôøi ta tìm thaáy loaïi “muõi
teân” ñaù, kích thöôùc nhoû, daøi khoaûng 5 phaân, nhöng ñaàu nhoïn,
thaân coù hình laù, vaø coù chuoâi ñeå caém vaøo caùnh teân. Dao ñaù loaïi nhoû
coù hình gioáng nhö baùn nguyeät, hai ñaàu nhoïn, soáng dao daày, nhöng löôõi
moûng vaø beùn. Rieâng nhöõng muõi teân vaø dao ñaù thì ñöôïc laøm baèng ñaù
bazan neân coù ñoä cöùng vaø raén chaéc. Taát caû nhöõng di vaät taïi Roûng
Baøng ñeàu coù nieân ñaïi töø 3.000 ñeán 3.500 naêm, nghóa laø vaøo thôøi kyø
ñaàu cuûa thôøi ñaïi kim khí ôû mieàn Ñoâng Nam Phaàn.
Vaøo naêm
1993, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam ñaõ ñeán thaùm saùt caùc di chæ taïi vuøng
röøng Saùc-Caàn Giôø. Caàn Giôø gioáng nhö moät baùn ñaûo bò caét khoûi ñaát
lieàn bôûi nhöõng con soâng lôùn, phía baéc laø soâng Nhaø Beø vaø soâng Loøng
Taøu, phía ñoâng laø soâng Ñoàng Tranh vaø soâng Soaøi Raïp, vaø phía nam laø
bieån. Treân baùn ñaûo nhoû naày coù ñeán haøng traêm gioàng ñaát, cao thaáp
khaùc nhau, naèm chen laãn vôùi vuøng ñaàm laày ngaäp maën vaø soâng raïch lôùn
nhoû chaèng chòt. Töø treân phi cô nhìn xuoáng chuùng ta thaáy ñaây laø moät
taám thaûm thöïc vaät xinh toát, kyø thaät beân döôùi laø nhöõng gioàng ñaát bò
nhöõng khu röøng ngaäp maën coâ laäp nhö nhöõng hoøn ñaûo, nôi maø ngöôøi ta
chæ ñi laïi ñöôïc baèng thuyeàn. Beân caïnh ñoù, Caàn Giôø chæ coù 2 muøa möa
naéng, nhöng muøa möa luùc naøo cuõng ñeán treã, khieán cho cho löôïng nöôùc
ngoït caàn thieát cho cö daân luùc naøo cuõng khan hieám. Daàu ñieàu kieän sinh
soáng khaéc nghieät ñeán theá naøo ñi nöõa, thieân nhieân vuøng ñaát naày luoân
toûa ra moät söùc haáp daãn khieán con ngöôøi luoân tìm caùch thích öùng vaø
hoøa quyeän vôùi thieân nhieân. Qua nhöõng di chæ khaûo coå khai quaät ñöôïc,
ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän daáu tích cö truù cuûa con ngöôøi ngay treân vuøng
ñaát truõng thaáp naày töø thôøi xa xöa. Naêm 1993, caùc nhaø khaûo coå hoïc
ñaõ baét ñaàu thaùm saùt caùc di chæ taïi Gioàng Caù Voà, thuoäc aáp Hoøa
Hieäp, xaõ Long Hoøa, huyeän Caàn Giôø. Ñaây laø moät gioàng ñaát ñoû, cao
khoaûng 1,5 meùt, vôùi dieän tích khoaûng 7.000 meùt vuoâng. Ñaây laø moät
gioàng töông ñoái khaù cao trong moät vuøng ñaát ngaäp maën sình laày. Gioàng
naèm beân taû ngaïn cuûa soâng Haø Thanh, moät nhaùnh cuûa soâng Dinh Baø.
Cuøng naêm ñoù caùc nhaø khaûo coå ñaõ thaùm saùt theâm Gioàng Caù Traêng, toïa
laïc gaàn gioàng Caù Voà. Caû hai gioàng naày ñaõ ñöôïc daân chuùng ñeán khai
phaù töø sau naêm 1975, sau khi chieán tranh chaám döùt, ñaõ laøm xuaát loä
leân beà maët gioàng nhieàu maûnh goám söù vaø voû soø oác. Sau ñoù naêm 1994,
caùc nhaø khaûo coå ñaõ cho tieán haønh khai quaät caû hai gioàng Caù Voà, Caù
Traêng vaø Gioàng Ñaát Ñoû, hoï ñaõ phaùt hieän ñöôïc daáu tích cuûa söï cö
truù, cuõng nhö nhieàu khu moä taùng vaø haøng ngaøn di vaät caùc loaïi khaùc(20).
Beân döôùi maët ñaát treân caùc gioàng naày ôû ñoä saâu 1,5 meùt, ngöôøi ta
khaùm phaù ra nhieàu maûnh goám, nhieàu voû soø oác, xöông thuù vaø mu ruøa,
maûnh noài ñaát, caø raøng... Ñaây coù theå laø daáu tích cuûa nhöõng neàn beáp
cuûa cö daân coå taïi ñaây. Taát caû di chæ cö truù ñeàu coù nieân ñaïi caùch
nay khoaûng 3.000 naêm. Daáu tích moä taùng, ña soá laø moä chum, ôû ñoä saâu
0,7 meùt döôùi maët ñaát gioàng.
Ngöôøi
ta tìm thaáy caû thaûy 339 moä chum treân moät dieän tích khoaûng 225 meùt
vuoâng. Truyeàn thoáng mai taùng ngöôøi cheát vaøo trong caùc chum hay hung
taùng, töùc ngöôøi cheát ñöôïc choân nguyeân thi theå trong chum moä hay voø
goám. Ñaây laø kieåu mai taùng ngöôøi cheát cuûa cö daân coå doïc theo caùc
vuøng ngaäp maën. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy moät soá moä choân döôùi
huyeät trong loøng ñaát vôùi nhieàu vaät duïng ñöôïc choân theo. Di chæ caùc
moä taùng ñöôïc xaùc ñònh caùch ñaây treân döôùi 2.500 naêm. Vaøo naêm 2000,
nhaø nöôùc Vieät Nam xeáp di chæ Gioàng Caù Voà vaøo haïng Di Tích Lòch Söû
Vaên Hoùa Quoác Gia. Tính theo nieân ñaïi thì Gioàng Caù Voà
ñöôïc caùc nhaø khaûo coå hoïc xaùc ñònh thuoäc neàn vaên hoùa kim khí ôû mieàn
Ñoâng Nam Phaàn, coøn coù teân goïi laø vaên hoùa Gioàng Pheät. Sôû dó ngöôøi
ta goïi noù laø vaên hoùa Gioàng Pheät, vì nhöõng di chæ tieâu bieåu cho neàn
vaên hoùa naày ñöôïc khai quaät taïi Gioàng Pheät, thuoäc xaõ Long Hoøa, huyeän
Caàn Giôø. Ñaây laø nhöõng di chæ moä chum ñöôïc phaùt hieän vaø khai quaät
vaøo naêm 1993. Nhöõng di chæ naày cuõng gioáng nhö nhöõng di tìm thaáy taïi
Gioàng Caù Voà, nhöng laïi coù nieân ñaïi hôi muoän hôn moät chuùt. Tuy nhieân,
di chæ Gioàng Pheät ñaõ bò phaù huûy naëng neà do chieán tranh, roài sau ñoù do
quaù trình khai phaù ñaát ñai ñeå canh taùc.
Döïa theo
nieân ñaïi cuûa caùc di chæ, caùc nhaø khaûo coå hoïc ñeàu ñoàng yù cho ñeán
nay, 2 di chæ treân Gioàng Pheät vaø Gioàng Caù Voà laø coù nhöõng di vaät
thuoäc giai ñoaïn vaên hoùa “Tieàn OÙc Eo.” Trong ñoù ngöôøi ta ñaõ khai quaät
ñöôïc raát nhieàu haït chuoãi ñöôïc laøm baèng thuûy tinh, baèng ñaù maõ naõo,
vaø baèng vaøng. Nhöõng haït chuoãi baèng thuûy tinh, coù leõ ñöôïc cheá taïo
taïi choã, laáy nguyeân lieâuï töø caùc baõi caùt traéng vuøng duyeân haûi,
coøn veà kyõ thuaät naáu, keùo sôïi, caét khuùc, vaø maøi nhaün thuûy tinh cho
thaønh haït chuoãi chaéc chaén phaûi du nhaäp töø AÁn Ñoä. Veà hình daùng cuûa
nhöõng haït chuoãi naày thì chuùng ñöôïc laøm thaønh nhieàu loaïi hình vôùi
nhieàu kích côõ khaùc nhau, hình truï troøn daøi, hình truï boán caïnh, hình
thoi, hình caàu, hình haït ñaäu, vaân vaân. Veà maøu saéc, nhöõng chuoãi haït
naày ñöôïc pha cheá thaønh nhieàu maøu saéc khaùc nhau nhö traéng trong, xanh laù
maï, xanh luïc, xanh da trôøi, nöôùc bieån, vaøng, ñoû, naâu ñen, vaân vaân.
Nhöõng haït baèng maõ naõo ña soá ñöôïc nhaäp vaøo töø AÁn Ñoä, nhöng cuõng coù
moät soá ñöôïc laøm baèng caùc nguyeân lieâuï laáy töø caùc vuøng cao nguyeân
Trung Phaàn. Nhöõng saûn phaåm trang söùc baèng thuûy tinh, maõ naõo vaø vaøng
thuoäc vaên hoùa Gioàng Pheät(21) ñöôïc xem nhö laø nhöõng saûn
phaåm trang söùc chính yeáu cuûa ngöôøi Phuø Nam. Rieâng taïi Gioàng Caù Voà,
ngöôøi ta tìm thaáy nhöõng chieác caø raøng coù 3 chaân kieàng thuoäc vaên hoùa
“Tieàn OÙc Eo” baèng ñaát nung. Nhöõng chieác beáp naày raát phoå bieán trong
thôøi ñaïi kim khí Ñoàng Nai, maø veà sau naày ngöôøi Phuø Nam vaãn duøng trong
vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long vì noù raát tieän trong vieäc di chuyeån töø
nôi naày ñi nôi khaùc. Toùm laïi, duø vaên hoùa Gioàng Pheät vaø Gioàng Caù Voà
ôû Caàn Giôø coù ñaëc tính rieâng cuûa noù, khoâng gioáng laém vôùi vaên hoùa
kim khí Ñoàng Nai, cuõng khoâng gioáng laém vôùi vaên hoùa OÙc Eo, nhöng caùc
nhaø khaûo coå hoïc vaãn xem neàn vaên hoùa naày thuoäc giai ñoaïn “Tieàn OÙc
Eo”, chuyeån tieáp töø vaên hoùa kim khí Ñoàng Nai sang vaên hoùa OÙc Eo.
Ngoaøi
phaùt hieän di chæ Gioàng Pheät, Gioàng Caù Voà, Gioàng Caù Traêng, Gioàng Caây
Keo, Gioàng Ñaát Ñoû thuoäc neàn vaên hoùa Gioàng Pheät, khaûo coå hoïc coøn
tìm thaáy 15 di chæ coù ñaëc tröng muoän hôn, coù nhieàu bieåu hieän töông
ñoàng vôùi neàn vaên hoùa noåi tieáng OÙc Eo. Beân caïnh ñoù, caùc nhaø khaûo
coå hoïc coøn ghi nhaän nhöõng di chæ ñöôïc khai quaät doïc theo vuøng duyeân
haûi Baø Ròa-Vuõng Taøu ñeàu mang ñaëc tröng cuûa neàn vaên hoùa OÙc Eo. Ñoù
laø nhöõng di chæ Goø Caù Soûi, Goø Caù Soûi Nhoû, Goø Quaùt Trong, Goø Quaùt
Ngoaøi, Goø Baûy Moä, Goø OÂng Kieån I, Goø OÂng Kieån II, Goø Caây Mai, Goø
Tranh, Goø Phöôùc Loäc I, Goø Phöôùc Loäc II, Goø Naêm Thaïnh, Goø OÂng Luoân
thuoäc xaõ Phöôùc Hoøa, huyeän Taân Thaønh, Goø Haàm Than thuoäc phöôøng 2,
thaønh phoá Vuõng Taøu. Nhö vaäy ñuû chöùng toû töø ñaàu
Taây lòch, toaøn vuøng Vuõng Taøu-Baø Ròa-Caàn Giôø ñaõ töøng laø ñòa baøn cuûa
coäng ñoàng cö daân Phuø Nam vôùi neàn vaên hoùa OÙc Eo, khai thaùc saûn vaät
taïi vuøng haï löu soâng Ñoàng Nai. Hoï ñaõ noái tieáp truyeàn thoáng vaên hoùa
Ñoàng Nai taïi baûn ñòa (vaên hoùa Gioàng Pheät).
Sinh
Hoaït Cuûa Haûi Caûng OÙc Eo Hai Ngaøn Naêm Tröôùc Ñaây:
Theo khoâng aûnh chuïp ñöôïc vaøo naêm 1942,
phaûi noùi OÙc Eo(22) laø moät trong nhöõng haûi caûng lôùn treân
theá giôùi töø theá kyû thöù I ñeán theá kyû thöù VII. OÙc Eo coù hình chöõ
nhaät, daøi khoaûng 3 caây soá vaø roäng khoaûng 1.5 caây soá. Chung quanh
caûng coù 5 con ñeâ cao vaø 4 haøo roäng ôû boán caïnh, vôùi dieän tích beân
trong caûng OÙc Eo ít nhaát phaûi treân 450 maãu. Ñieàu naày chöùng toû caùch
nay gaàn 2 ngaøn naêm, ngöôøi Phuø Nam ñaõ coù khaû naêng ñaép nhöõng con ñeâ
chaän bieån gioáng nhö kieåu ‘Amsterdam’ cuûa Hoøa Lan ngaøy nay.
Vaøo naêm
1944, luùc nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret cho tieán haønh
khai quaät khu Nuùi Saäp (Ba Theâ) thì oâng ta tìm thaáy khu haûi caûng OÙc Eo
naèm caùch bôø bieån khoaûng 25 caây soá, nhöng oâng Malleret quaû quyeát raèng
caùch ñaây 20 theá kyû, haûi caûng naày phaûi naèm saùt bôø bieån. Qua taøi
lieäu vaø nhöõng khoâng aûnh thu thaäp ñöôïc, cuõng nhö söï quan saùt taïi choã
cuûa oâng, oâng Malleret ñaõ keát luaän dieän tích cuûa thaønh phoá naày
khoaûng 450 maãu. Toaøn vuøng chia thaønh nhieàu oâ nhoû, chöùng toû ngaøy xöa
ñoâ thò naày toïa laïc gaàn bieån vôùi soá löôïng daân cö raát ñoâng. Chung
quanh khu haûi caûng OÙc Eo, ngöôøi ta coøn khaùm phaù ra raát nhieàu nhöõng
kieán truùc khaùc nhö khu “Goø Caây Troâm” thuoäc xaõ Voïng Theâ, quaän Ba
Theâ, tænh Long Xuyeân. Khu Goø Caây Troâm chæ caùch khu OÙc Eo khoaûng 750
meùt veà phía Ñoâng Baéc; khu “Neàn Chuøa” naèm trong xaõ Taân Hoäi, quaän Taân
Hieäp, tænh Kieân Giang, caùch OÙc Eo khoaûng 12 caây soá veà phía Taây Nam;
khu Goø Caây Thò cuõng naèm trong xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi Saäp, tænh Long
Xuyeân; vaø khu Linh Sôn Nam naèm veà phía Nam chuøa Linh Sôn chöøng 60 meùt,
cuõng naèm trong xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi Saäp, Long Xuyeân. Keát quaû nhöõng
khai quaät ñaõ cho pheùp caùc nhaø khaûo coå hoïc cuõng nhö caùc hoïc giaû
phaùc hoïa laïi böùc tranh sinh hoaït cuûa cö daân coå thuoäc vöông quoác Phuø
Nam caùch nay treân döôùi 2.000 naêm. Xaõ hoäi OÙc Eo thôøi ñoù laø moät xaõ
hoäi phaùt trieån maïnh veà moïi phöông dieän töø thuû coâng nghieäp nhö caùc
ngaønh goám söù, ngaønh kim hoaøn, caùc ngaønh luyeän kim nhö ñoàng, saét,
thieác, vaân vaân. Beân caïnh ñoù, nhöõng ñöôøng nöôùc coå cho thaáy noâng
nghieäp OÙc Eo thôøi ñoù cuõng phaùt trieån raát maïnh, vì chính nhöõng ñöôøng
nöôùc coå naày ñaõ vöøa giuùp cho vöông quoác Phuø Nam vöøa daãn thuûy nhaäp
ñieàn, vöøa laø giao thoâng ñöôøng thuûy raát thuaän tieän cho vieäc chuyeân chôû
haøng hoùa vaø saûn phaåm leân mieàn ñoâng cuõng nhö mieàn baéc, töùc vuøng
ñaát Cao Mieân ngaøy nay. Nhöõng pheá tích ñöôïc khai quaät cuõng cho thaáy kyõ
thuaät kieán truùc cuûa vaên minh OÙc Eo ñaõ tieán ñeán moät trình ñoä xaây
döïng dinh thöï raát cao. Caùch nay treân 2 ngaøn naêm, maø ngöôøi Phuø Nam ñaõ
coù khaû naêng duøng gaïch ñaù laãn loän vaø noái keát chuùng moät caùch chaéc
chaén baèng moät thöù hôïp chaát ñaù voâi pha laãn vôùi oâ döôùc. Ngoaøi ra,
nhöõng pho töôïng ñöôïc khai quaät cho cuõng thaáy coù hai nhoùm töôïng chính
laø AÁn giaùo vaø Phaät giaùo, vaø ngheä thuaät taïc töôïng cuûa ngöôøi Phuø
Nam raát ñieâu luyeän. Maëc daàu noâng nghieäp OÙc Eo thôøi ñoù cuõng phaùt
trieån raát maïnh, nhöng qua keát quaû cuûa nhöõng
khai quaät, ngöôøi ta ñaõ ñi ñeán keát luaän raèng noâng nghieäp khoâng
phaûi laø söùc maïnh chính yeáu cuûa vöông quoác Phuø Nam thôøi ñoù. Vôùi vò
trí voâ cuøng thuaän lôïi cuûa OÙc Eo, vaø vôùi nhöõng söï phaùt trieån maïnh
cuûa caùc ngaønh thuû coâng nghieäp, thöông nghieäp, vaø haøng haûi, vaân vaân,
cho thaáy vöông quoác Phuø Nam vaøo nhöõng theá kyû ñaàu Taây lòch ñaõ lôùn
maïnh veà moïi phöông dieän, vaø cö daân Phuø Nam, nhaát laø cö daân vuøng OÙc
Eo ñaõ coù moät möùc soáng khaù cao vaøo thôøi baáy giôø. Vaø maëc daàu vöông
quoác Phuø Nam thôøi ñoù traûi roäng treân moät ñòa baøn raát lôùn, nhöng hình
nhö cö daân cuûa hoï ñaõ thích öùng deã daøng vôùi nhöõng hoaøn caûnh theo
töøng ñòa phöông ñeå coù ñöôïc cuoäc soáng oån ñònh vaø phaùt trieån neàn vaên
hoùa chòu aûnh höôûng AÁn Ñoä theo baûn saéc cuûa chính daân toäc mình.
Thò
Traán Thnol Moroy hay Caïnh Ñeàn,Thaønh Phoá Traêm Ñöôøng:
Theo Leâ
Höông trong “Söû Lieäu Phuø Nam”, ngöôøi ta ñaõ nhaéc nhieàu veà thò traán
Thnol Moroy(23), neân naêm 1931, oâng Lucien Bouscarde, Thanh tra
Hoïc Chaùnh Baïc Lieâu quyeát ñònh ngoài thuyeàn theo ngaõ Caïnh Ñeàn ñeán Quan
Loä
ñeå ñònh vò trí cuûa thò traán naày, nhöng khi ñi vaøo laïi bò laïc giöõa ñoàng
hoang neân khoâng theå naøo aán ñònh roõ reät vò trí cuûa thò traán. Maõi ñeán
naêm 1938, ngöôøi ta vaãn coøn baøn taùn raèng Caïnh Ñeàn coù theå laø ñòa
ñieåm ñoùng quaân cuûa Nguyeãn AÙnh luùc boân taåu laån troán nghóa binh Taây
Sôn. Daân ñòa phöông goïi Caïnh Ñeàn baèng nhieàu teân nhö Lieáp Ñaù, Lieáp
Baøn, Lieáp Vöôøn, Ñeàn Coâng Chuùa hoaëc Neàn Coâng Chuùa, vaân vaân. Trong
khi ñoù ngöôøi Khmer laïi cho raèng ñaây laø thaønh phoá xöa coù nhieàu ñöôøng
loä hoaëc bôø ñeâ neân môùi coù teân Thnol Moroy, nghóa laø thò traán traêm
ñöôøng. Ñeán thaùng 4 naêm 1938, oâng Louis Malleret ñöôïc moät ngöôøi Vieät
goác Mieân höôùng daãn ñi theo ngaõ Caø Mau xuoâi doøng soâng Treïm vaø soâng
Caïnh Ñeàn, qua vuøng sình laày, cuoái cuøng ñeán ñöôïc moät daõy ñaát roäng
maø ngöôøi daãn ñöôøng khoâng coøn bieát gì theâm nöõa. Taïi ñaây oâng Malleret
tìm thaáy moät mieáng ñaù loùt baèng sa thaïch vaø vaøi maûnh ñaù hoa cöông,
cuøng raát nhieàu maûnh noài neâu, cheùn vaø huû beå. Ñaây laø moät vuøng hoang
vu naèm trong xaõ Vónh Phong, toång Thanh yeân, tænh Raïch Giaù. Ñeán thaùng 4
naêm 1943, oâng Lucien Bouscarde, thanh tra hoïc chaùnh Long Xuyeân ñaõ khaùm
phaù ñöôïc nhöõng goø ñoáng ñaép cao treân ñoù coù nhieàu vieân gaïch vaø maûnh
cheùn, noài beå raát gioáng vôùi loaïi ôû OÙc Eo. Thaùng 4 naêm 1944, hai oâng
Malleret vaø Bouscarde theo moät con kinh môùi ñaøo beà daøi khoaûng 1.300
meùt, phía beân trong Caïnh Ñeàn ñeå traùnh vuõng laày maø oâng ñaõ gaëp hoài
naêm 1938. Hai oâng ñaõ tìm thaáy raát nhieàu voû soø oác trong vuøng ñaát ñaõ
san baèng vaø moät ñoáng lôùn toaøn laø voû soø huyeát, chöùng toû vuøng naày
xöa kia laø bôø bieån. Nhöõng maûnh noài neâu vaø goám söù taïi ñaây ñeàu
gioáng vôùi loaïi ñaõ tìm thaáy ôû OÙc Eo. Ngoaøi ra, oâng Malleret cuõng tìm
thaáy moät caùi huû chöùa ñoà coå vaät coøn nguyeân veïn, vôùi nhieàu coå vaø
chaân huû, nhöõng maûnh gaïc nai, nhieàu xöông ngöôøi vaø xöông thuù vaät. OÂng
cuõng tìm thaáy saùu caùi soï ngöôøi cuøng raát nhieàu xöông tay vaø xöông
chaân treân bôø kinh, coù leõ do daân ñaøo kinh tìm thaáy. Taïi mieãu Hoaøng
Töû Caûnh daân ñaøo kinh coøn tìm thaáy hai phieán ñaù thôø maø ngöôøi Khmer
goïi laø ‘Pesani’ vaø moät töôïng ñaù hình linga (döông vaät). Ngoaøi ra,
ngöôøi ta coøn tìm thaáy nhieàu ñoà trang söùc baèng caåm thaïch cuõng gioáng
nhö loaïi ñaõ tìm thaáy ôû OÙc Eo. Sau khi nghieân cöùu,
caùc nhaø khaûo coå ñaõ cho bieát taát caû nhöõng xöông ngöôøi ñeàu thuoäc
gioáng ngöôøi Nam Döông di cö leân ñaây. Ñieàu naày cho thaáy treân 15 theá kyû
veà tröôùc vuøng Caïnh Ñeàn ñaõ laø moät thò traán lôùn, coù treân caû traêm
ñöôøng loä, trong vöông quoác Phuø Nam.
Nhöõng
Khai Quaät Khaûo Coå Khaùc Lieân Quan Ñeán Vaên Hoùa OÙc Eo:
Ngay töø
haäu baùn theá kyû thöù XIX, caùc nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp ñaõ ñeå yù
ñeán vieäc khaûo coå vaø khai quaät nhöõng di chæ thuoäc vaên hoùa OÙc Eo. Naêm
1878, trong khi thôï xaây caát ñang ñaøo moùng xaây döïng nhaø thôø Ñöùc Baø ôû
Saøi Goøn, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy moät soá duïng cuï laøm baèng ñaù maøi,
nhöõng maûnh goám söù vaø nhieàu di coát ngöôøi. Theo keát quaû khaûo saùt cho
thaáy ñoù laø nhöõng di coát treû em ñöôïc choân trong nhöõng caùi chum hay voø
baèng goám. Nhöõng di chæ naày coù nieân ñaïi khoaûng treân döôùi 2.500 naêm.
Ñaây laø ñòa ñieåm khaûo coå ñaàu tieân ôû Saøi Goøn. Vaøo naêm 1890, khi xaây
khaùm lôùn Saøi Goøn, ngöôøi ta tìm thaáy moät caây cuoác vaø moät caùi rìu
baèng ñaù. Vaøo nhöõng naêm 1900, khi troàng boâng trong Thaûo Caàm Vieân,
ngöôøi ta tìm thaáy moät soá rìu baèng ñaù. Cuõng vaøo ñaàu theá kyû XX, taïi
Goø Caây Mai (quaän 11), Phuù Laâm (quaän 6), vaø Taân Ñònh (quaän 1)... ngöôøi ta tìm thaáy caû rìu ñaù laãn rìu
ñoàng, coù nieân ñaïi töø 2.000 ñeán 3.000 naêm.
Töø nhöõng
naêm 1931 ñeán 1936, ngöôøi Phaùp ñaõ laàn ñaàu tieân cho chuïp khoâng aûnh
taïi mieàn ñaát Nam Kyø, ngöôøi ta ñöôïc bieát treân theàm cao phía taây cuûa
mieàn taây soâng Haäu ngaøy nay lieàn vôùi ñòa phaän tænh Taø Keo cuûa Cao
Mieân, coù moät daõy nuùi ñaù nhoû, goàm nhöõng ñænh coù teân Phnom Angkor
Borei, Phnom Batep, Phnom Da, caùch nhau khoaûng töø 1 ñeán 3 caây soá, caùch
Phnom Chisor, Phnom Kleang, vaø Phnom Bayang khoaûng töø 15 ñeán 20 caây soá.
Chính ôû Angkor Borei, coøn coù daáu veát töôøng thaønh xaây, coù ñoaïn xaây
baèng gaïch, coù ñoaïn xaây baèng ñaù, daøi roäng khoaûng töø 1.800 meùt ñeán
2.000 meùt. Vaø keát quaû khoâng aûnh cuõng cho thaáy coù khoaûng 30 ñöôøng
nöôùc coå(24), phaùt xuaát töø Angkor Borei chaûy veà Chaâu Ñoác qua
Nuùi Sam, Tri Toân, Ba Theâ, roài chaûy theo doøng Maïc Caàn Döng coå xöa. Töø
Ba Theâ nhöõng ñöôøng nöôùc coå naøy coù nhieàu nhaùnh hoaëc chaûy qua phía
taây ra Raïch Giaù,
hoaëc chaûy veà phía ñoâng ñeán vuøng Ñaù Noåi.
Töø vuøng truõng thaáp cuûa soâng Haäu cuõng coù nhieàu nhaùnh khaùc töø phía
Taây Baéc ñoå veà. Trong ñoù coù 5 con kinh coå, soá 1 ñi Vat Po, soá 2 ñi Vat
Sosey, soá 3 ñi Vat Speu; ba con kinh naày chæ daøi töø 2 ñeán 4 caây soá maø
thoâi. Kinh soá 4 ñi Chaâu Ñoác, daøi 15 caây soá, vaø kinh soá 5 noái lieàn
Chaâu Ñoác vôùi Ba Theâ (OÙc Eo) daøi treân 100 caây soá. Nhö vaäy, nhöõng kinh
soá 4 vaø soá 5 coù theå ñi töø caûng OÙc Eo, töø mieàn kinh raïch phía ñoâng
ñeán saùt chaân töôøng thaønh Angkor Borei. Coù ngöôøi cho raèng nhöõng khaùm
phaù qua khoâng aûnh chæ laø söï truøng hôïp vôùi hình traïng töï nhieân maø
thoâi, chöù vieäc ñaøo nhöõng ñöôøng nöôùc coå vaøo nhöõng theá kyû ñaàu Taây
lòch quaû laø chuyeän khoâng theå xaûy ra ñöôïc, vì maõi ñeán ñaàu theá kyû
thöù XX, toaøn boä khu vöïc chaïy daøi töø Haø Tieân, Raïch Giaù, qua Chaâu
Ñoác vaø Long Xuyeân vaãn coøn laø moät vuøng ñaát hoang vu, vaø maõi cho tôùi
nay ngöôøi ta vaãn chöa tìm thaáy chöùng tích cuûa nhöõng noâng cuï hay duïng
cuï ñeå ñaøo nhöõng ñöôøng nöôùc coå aáy. Theo thieån yù, ñaây chæ laø moät söï
nhaän xeùt vôùi yù kieán caù nhaân, khoâng coù neàn taûng caên baûn
vöõng chaéc, vì ngaøy nay ngay caû nhöõng khu kim töï thaùp, khoâng ai coù theå
tìm ra ñöôïc ngöôøi xöa ñaõ duøng nhöõng duïng cuï naøo ñeå coù theå ñöa nhöõng
khoái ñaù khoång loà leân taän choùp kim töï thaùp. Nhö vaäy, vieäc ñaøo nhöõng
ñöôøng nöôùc coå cuõng chaúng phaûi laø thieân nan vaïn nan vôùi ngöôøi xöa
laém ñaâu! Chính taïi chaân nuùi Ba Theâ, töø thaùng 2 ñeán thaùng 4 naêm 1944,
nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret ñaõ tìm thaáy nhöõng ñoà
goám vaø nhöõng maûnh goám, coù caû voøi aám OÙc Eo, cuõng nhö moät soá maûnh
thieát OÙc Eo. Vì vaäy oâng ñaõ ñi ñeán keát luaän raèng chính Angkor Borei
môùi laø Vyadhapura, kinh ñoâ cuûa vöông quoác Phuø Nam tröôùc khi bò chieám
trôû thaønh khu ñeàn thaùp Angkor Borei mang daáu aán Khmer töø ñaàu theá kyû
thöù VII. Beân caïnh ñoù caùc nhaø khaûo coå cho raèng nhöõng ñöôøng kinh daãn
thuûy nhaäp ñieàn cuõng nhö xaû boû nhöõng chaát pheøn muoái töø Ñoàng Thaùp
Möôøi chính laø nhöõng ñöôøng kinh maø ngöôøi Phuø Nam ñaõ ñaøo töø nhöõng theá
kyû ñaàu Taây lòch. Nhöõng ñöôøng kinh coå naøy taïo thaønh moät maïng löôùi
kinh raïch chaèng chòt haøng traêm caây soá trong toaøn vuøng, raát thuaän
tieän chaúng nhöõng cho vieäc daãn thuûy nhaäp ñieàn, maø coøn cho vieäc giao
thoâng ñi laïi baèng ñöôøng thuûy töø nhöõng vuøng saâu trong Ñoàng Thaùp, töùc
laø töø caùc tænh Taây Ninh, Haäu Nghóa, Moäc Hoùa, Long An, Cao Laõnh, Myõ Tho
vaø Sa Ñeùc ra taän ñeán bôø bieån Raïch Giaù. Theo söï khaùm phaù cuûa caùc
nhaø khaûo coå, ngöôøi ta tin raèng OÙc Eo laø moät trong nhöõng haûi caûng
lôùn nhaát cuûa vöông quoác Phuø Nam, coù leõ naèm trong vuøng Nuùi Saäp, vaø
caùc ñieåm sinh soáng cuûa cö daân Phuø Nam haàu nhö co cuïm quanh nhöõng
ñöôøng nöôùc coå naøy nhö caùc vuøng OÙc Eo, Ba Theâ, Phum Quao, Raïch Giaù.
Thôøi ñoù, raát coù theå daân Phuø Nam cuõng thöôøng hay ñi vaøo vuøng Ñoàng
Thaùp ñeå khai thaùc röøng traøm vaø maät ong, cuõng nhö caét luùa “Trôøi Cho”(25),
nhöng sau ñoù laïi ñi veà Ba Theâ chöù khoâng ñònh cö laïi Ñoàng Thaùp ñeå khai
phaù ñaát hoang nhö chuùng ta ñaõ laøm veà sau naøy, neân vuøng Ñoàng Thaùp
vaãn laø moät vuøng hoang sô muoân thuôû.
Ngoaøi
nhöõng ñöôøng nöôùc coå trong khu Ñoàng Thaùp chaûy ra OÙc Eo, caùc nhaø khaûo
coå coøn tìm thaáy taïi Raïch Giaù di tích caùc ñöôøng nöôùc coå thuoäc khu
“Neàn Chuøa”(26) Khu di tích naøy goàm khu “Lung Lôùn” hay “Lung
Gieáng Ñaù” chaûy theo höôùng ñoâng baéc-taây nam, chaûy töø Traùp Ñaù (An
Giang) ñeán khu di tích Neàn Chuøa (Raïch Giaù) xuyeân qua khu di tích OÙc Eo,
daøi khoaûng 30 caây soá, ñeán ñoaïn cuoái thì lung taùch ra laøm hai nhaùnh
laø Lung Sen ôû phía Ñoâng vaø Lung Naêng ôû phía taây, taïo thaønh moät voøng
truõng quanh goø “Neàn Chuøa”. Khu “Raïch OÂng Chaïy” chaûy theo höôùng taây
baéc-ñoâng nam. Kinh Naêm Lieãu chaûy töø Long Lôùn ñeán vònh Raïch Giaù. Taïi
ñaây coù nhieàu kinh raïch chaûy ngoaèn ngoeøo trong moät vuøng thaáp vaø
truõng nhö kinh Chaø Vaø (ñoâng baéc), raïch Taø Keo (taây nam), Lung Raïch
Giaù (phía ñoâng). Daàu taát caû nhöõng ñöôøng nöôùc coå naøy ñaõ caïn vaø
bieán thaønh ruoäng luùa cao hôn möïc nöôùc bieån khoaûng 2 meùt. Tuy nhieân,
vì nhöõng ñöôøng nöôùc coå ñöôïc xaây döïng baèng ñaù neân sau khi ñaøo xôùi
leân, ngöôøi ta thaáy raát roõ loái kieán truùc cuûa noù. Toaøn boä kieán truùc
“Neàn Chuøa” ñöôïc xaây theo höôùng Ñoâng Taây theo chieàu daøi, vaø höôùng
Baéc Nam theo chieàu roäng. Taïi “Neàn Chuøa” ngöôøi ta ñaõ ñaøo ñöôïc 17
ñöôøng moùng ñaù lôùn cuõng nhö caùc neàn ñaù, beân trong coù nhöõng ñöôøng
moùng
ñaù nhoû. Hieän nay, duø ngöôøi ta chæ ñaøo xôùi ñöôïc phaàn neàn moùng, nhöng
sau khi khai quaät khu di tích “Neàn Chuøa”, ngöôøi ta thaáy ñöôïc moät hình
aûnh raát cuï theå veà kieán truùc baèng ñaù vaø vaät lieäu naëng cuûa neàn
vaên minh OÙc Eo. Taát caû nhöõng maãu than vaø ñaù tìm thaáy ñöôïc cho chuùng
ta bieát nieân ñaïi cuûa chuùng ñeàu vaøo khoaûng nhöõng naêm 199 ñeán 205 sau
Taây lòch. Cho ñeán ngaøy nay, ñaây cuõng laø kieán truùc lôùn nhaát cuûa neàn
vaên minh OÙc Eo maø caùc nhaø khaûo coå ñaõ tìm thaáy.
Vaøo naêm 1942 ngöôøi ta khaûo saùt vaø khaùm
phaù ra khu “Goø Caây Troâm”(27) thuoäc xaõ Voïng Theâ, quaän Ba
Theâ, tænh Long Xuyeân. Khu Goø Caây Troâm chæ caùch khu OÙc Eo khoaûng 750
meùt veà phía ñoâng baéc. Goø coù hình mai ruøa, cao ôû giöõa veà phía baéc,
vaø thoai thoaûi veà phía nam, dieän tích toaøn goø khoaûng 1.500 meùt vuoâng.
Naêm 1944, nhaø khaûo coå ngöôøi Phaùp teân L. Malleret ñaõ tieán haønh coâng
cuoäc ñaøo xôùi vaø tìm thaáy moät soá raûnh ngang vaø doïc treân goø. Phía
taây goø caùc raûnh naøy ñöôïc xaây baèng gaïch, goàm 3 lôùp ngay treân neàn
ñaát, roäng khoaûng töø 0,8 ñeán 1,40 meùt. Phaàn kieán truùc “Goø Caây Troâm”
toaøn boä baèng gaïch, phía taây cao hôn phía ñoâng khoaûng 0,4 meùt, chieàu
daøi theo höôùng ñoâng taây khoaûng 30 meùt, chieàu roäng theo höôùng baéc nam
khoaûng 15 meùt. Toaøn boä caùc ñöôøng raõnh naøy taïo thaønh 28 ngaên vuoâng
vaø chöõ nhaät, coù kích thöôùc lôùn nhoû khaùc nhau, vôùi 4 ngaên vuoâng moãi
caïnh laø 1,50 meùt, vaø 24 ngaên chöõ nhaät, coù ngaên coù chieàu daøi leân
ñeán 4 meùt vaø chieàu roäng 2 meùt. Vì chæ naèm caùch OÙc Eo khoaûng 750 meùt,
neân ngöôøi ta cho raèng ñaây chæ laø moät phaàn cuûa kieán truùc OÙc Eo maø
thoâi. Kieán truùc Goø Caây Troâm coù nieân ñaïi vaøo nhöõng theá kyû thöù V
hay thöù VI sau Taây lòch, nghóa laø khoâng laâu tröôùc khi vöông quoác Phuø
Nam bò xoùa teân.
Ngoaøi
ra, töø thaùng 2 ñeán thaùng 4 naêm 1944, L. Malleret, moät nhaø khaûo coå hoïc
ngöôøi Phaùp ñaõ tieán haønh khai quaät khaûo coå OÙc Eo, vaø ñaõ tìm thaáy
cuõng tìm thaáy nhieàu di vaät coå coù nieân ñaïi phuø hôïp vôùi thôøi kyø
vöông quoác Phuø Nam toàn taïi treân vuøng ñaát naày. OÂng L. Malleret ñaõ cho
khai quaät caùc goø nhö Goø Caây Thò(28), khu Linh Sôn Nam, vaân
vaân, trong vuøng phuï caän khu Nuùi Saäp. Khu Goø Caây Thò cuõng naèm trong
xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi Saäp, tænh Long Xuyeân, goàm 36 ñöôøng bieân gaïch,
vôùi 3 caáu truùc: tieàn ñieän, chaùnh ñieän vaø saùn neàn noái keát tieàn
ñieän vaø chaùnh ñieän. Ñaây laø kieán truùc coù hai phaàn Baéc Nam ñoái xöùng
nhau. Cuõng nhö kieán truùc Goø Caây Troâm, Goø Caây Thò ñöôïc xaây döïng vaøo
khoaûng nhöõng theá kyû thöù V hay thöù VI sau Taây Lòch. Trong khi khai quaät
ngöôøi ta coøn tìm ra ñöôïc raát nhieàu töôïng Phaät, töôïng “Linga”, “Yoni”,
cuõng nhö nhöõng töôïng thaàn “Siva” vaø “Vishnu”, ñaëc bieät laø töôïng
“Vishnu”, coù töôïng lôùn baèng hình ngöôøi thaät, tuy nhieân, nhöõng töôïng
mang taùnh AÁn Ñoä giaùo laïi chieám ña soá. Theo AÁn Ñoä giaùo, “Siva” laø vò
thaàn töôïng tröng cho quyeàn löïc vaø söï oån ñònh, noù töôïng tröng cho vöông
quyeàn, trong khi thaàn “Vishnu” laïi laø hieän thaân cuûa moät vò thaàn cöùu
roãi. Beân caïnh ñoù ngöôøi ta cuõng tìm thaáy nhieàu laù buøa laøm baèng ñaù
quí, thuûy tinh, hay baèng kim loaïi, coù nhöõng mieáng buøa coù hình ñinh ba
(bieåu töôïng cuûa thaàn Shiva), hình xoaén oác (Bieåu töôïng cuûa thaàn
Vishnu). Coù leõ ngöôøi ñeo buøa tin raèng söùc maïnh cuûa caùc vò thaàn coù
theå che chôû hay baûo veä cho hoï. Nhö vaäy ngay töø thôøi xa xöa, ngöôøi Phuø
Nam ñaõ tin vaøo ma thuaät, nghóa laø hoï tin raèng caùc buøa maø hoï ñeo coù ma
löïc taùc ñoäng vaøo ngoaïi caûnh. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy nhöõng
töôïng baèng ñaù quí taïc ngöôøi ñaøn baø coù baàu vôùi ñöôøng neùt ngheä
thuaät raát cao. Ngöôøi Phuø Nam tin raèng ngöôøi ñaøn baø ñang mang thai laø
moät bieåu töôïng cuûa sinh khí, ñem laïi söï phoàn thònh cho vieäc phaùt
trieån, ñem laïi söï phì nhieâu maàu môõ cho ñaát ñai, ñem laïi keát quaû toát
cho vuï muøa cuûa hoï. Khu di tích Linh Sôn Nam(29) naèm veà phía
Nam chuøa Linh Sôn chöøng 60 meùt, cuõng naèm trong xaõ Voïng Theâ, quaän Nuùi
Saäp, Long Xuyeân. Goø Linh Sôn Nam coù hình baàu duïc, daøi khoaûng 36 meùt,
roäng 25 meùt, cao 1,5 meùt. Toaøn khu goàm 36 ñöôøng töôøng moùng, goàm 25 væa
baèng ñaù vaø 11 væa baèng gaïch. Theo caùc nhaø khaûo coå thì khu Linh Sôn Nam
laø moät kieán truùc lôùn, kyõ thuaät xaây döïng baèng ñaù sau thôøi OÙc Eo,
khoaûng theá kyû thöù IX sau Taây lòch.
Chính
keát quaû nhöõng coâng trình cuûa Louis Malleret ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc
hình dung ñöôïc phaàn naøo nhöõng cô sôû vaät chaát vaø vaên hoùa cuûa vöông
quoác Phuø Nam. Veà phöông dieän tín ngöôõng, caùc di tích OÙc Eo xaùc ñònh AÁn
giaùo vaø Phaät giaùo ñaõ ñöôïc phoå bieán trong xöù Phuø Nam, vaø hai toân
giaùo naày ñaõ ñöôïc du nhaäp vaøo vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñoàng thôøi
vôùi vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng, nghóa laø vaøo nhöõng naêm ñaàu Taây lòch.
Chính Louis Malleret ñaõ chöùng minh raèng nhöõng neàn moùng kieán truùc gaïch
ngoùi, nhöõng daáu tích nhaø ôû, nhaø saøn, nhöõng coïc goã ñaøo ñöôïc ôû mieàn
Taây Nam Phaàn thuoäc moät cö daân coù neàn vaên hoùa coå hôn neàn vaên hoùa
cuûa daân toäc Khmer. Nhöõng daáu tích cuûa nhöõng con taøu chìm, nhöõng thöông
caûng vaø phoá thò thuoäc sinh hoaït soâng nöôùc cuûa cö daân ven bieån laø
nhöõng ngöôøi coù tröôùc ngöôøi Khmer hay Chaân Laïp. Chính oâng Louis Malleret
ñaõ baùo caùo laø toaùn khai quaät cuûa oâng ñaõ tìm thaáy nhöõng duïng cuï ñoà
ñöïng maø oâng nghó laø noài naáu coøn dính vaåy vaøng, coù caû nhöõng thoûi
vaøng vaø ñoà trang söùc ñang ñöôïc laøm dôû dang cuûa moät cöûa hieäu bò suïp
ñoå. Theo oâng, ñaây chính laø daáu hieäu cuûa moät söï taøn phaù ñoät ngoät,
coù theå laø moät traän hoàng thuûy (?). Beân caïnh ñoù nhöõng pho töôïng ñaù
coù myõ thuaät AÁn Giaùo ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø saép xeáp nieân ñaïi khaù
sôùm, vaøo theá kyû thöù IV hoaëc thöù V, nghóa laø coù tröôùc thôøi kyø vaên
minh Angkor. Vaøo luùc ngöôøi Vieät di cö ñeán vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu
Long vaøo theá kyû thöù XVII vaø XVIII, ngöôøi ta tìm thaáy moät pho töôïng nöõ
vöông baèng ñaù caåm thaïch bò choân vuøi töø theá kyû thöù V hoaëc thöù VI sau
Taây lòch. Coù thuyeát cho raèng ñoù laø töôïng cuûa quoác maãu Phuø Nam laø
Lieãu Dieäp, neân nhöõng löu daân ngöôøi Vieät naày ñaõ kính caån laäp ñeàn
thôø baø taïi nuùi Sam (Chaâu Ñoác), goïi laø Mieãu Baø Chuùa Xöù. Haøng naêm
cö daân, keå caùc saéc daân Vieät, Mieân vaø Hoa trong vuøng lui tôùi leã baùi
ñoâng voâ soá keå.
Qua khoâng
aûnh chuïp ñöôïc vaøo nhöõng naêm 1943 vaø 1944, ngöôøi ta bieát ñöôïc treân
theàm cao phía taây cuûa mieàn Taây soâng Haäu, coù nhöõng kinh ñaøo noái lieàn
vôùi ñòa phaän tænh Taø Keo ngaøy nay. Coù leõ vaøo cuoái theá kyû thöù V, maëc
daàu döôùi thôøi vua Jayavarman (484), vua thöù 11 trieàu ñaïi Kaundinya, vöông
quoác Phuø Nam ñang phaùt trieån toát ñeïp veà moïi maët töø vaên hoùa, xaõ
hoäi, ñeán chaùnh trò, kinh teá, ngoaïi giao vaø quaân söï. Tuy nhieân, cuõng
vaøo thôøi kyø naày nhieàu hoaïn hoïa cuõng ñang manh nha taïi vöông quoác
naày, maëc daàu vaøo thôøi kyø naày nhöõng saûn phaåm thuû coâng nghieäp phong
phuù ñaõ taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa ngaønh thöông
nghieäp noäi ñòa, nhöng cuõng vaøo thôøi ñieåm naày thì mieàn Nam Sumatra,
ngaøy nay thuoäc Nam Döông (Indonesia), vaø vuøng eo bieån Malacca cuûa Maõ Lai
töø töø chieám daàn öu theá veà giao thöông ñang laø moät moái lo lôùn caùc
vöông quyeàn Phuø Nam, laïi theâm phaûi ñoái ñaàu vôùi naïn hoàng thuûy ñang
bieán caû vuøng thò töù “Thaùp Möôøi” thaønh moät bieån nöôùc, roài phaûi ñoái
ñaàu vôùi chö haàu Kambuja ñang laêm le laät ñoå vöông quyeàn cuûa vöông quoác
Phuø Nam, vaân vaân, neân cö daân Phuø Nam thôøi baáy giôø xem thaàn “Vishnu”
nhö laø hình aûnh cuûa moät ñaáng quaân vöông ñang troãi daäy ñeå chinh phuïc
vaø laõnh ñaïo moät vuøng ñaát ñang traûi qua moät côn khuûng hoaûng voâ cuøng
nghieâm troïng naày. Ñieàu naày phuø hôïp vôùi nhöõng khaùm phaù maø nhaø khaûo
coå Louis Malleret ñaõ baùo caùo vaøo naêm 1944. Caùc nhaø khaûo coå hoïc ñaõ
tìm thaáy taïi Goø Thaùp Möôøi(30) trong khu Ñoàng Thaùp Möôøi moät
neàn thaùp coå coù nieân ñaïi khoaûng cuoái theá kyû thöù V sau Taây lòch, coù
leõ thaùp naày ñöôïc döïng leân bôûi thaùi töû Gunavarman (con trai vua
Jayavarman), ghi laïi leã daâng daáu chaân thaàn “Vishnu”, cho thaáy trong côn
daàu soâi löûa boång cuûa vöông quoác, vua Jayavarman ñaõ phaûi ñöa chính con
trai cuûa mình ñeán baûo veä vuøng thò töù “Thaùp Möôøi”, nhöng Phuø Nam vaãn
khoâng traùnh khoûi vaän suy, chæ khoaûng 30 naêm sau ngaøy thaùi töû
Gunavarman xaây döïng Thaùp Möôøi, vaøo khoaûng ñaàu theá kyû thöù VI, sau khi
vua Rudravarman qua ñôøi thì caùc chö haàu nhö Malacca, Chaân laïp, Nam Vaïn
Töôïng vaø vuøng phía ñoâng cuûa nöôùc Xieâm khoâng coøn chòu thaàn phuïc nöõa.
Moät ngöôøi chaùu cuûa vua Rudravarman ñang trò vì taïi vuøng Kambuja, phía
Baéc Phuø Nam, ñem thuûy quaân theo doøng Cöûu Long tieán ñaùnh thuû ñoâ
Vyadhapura, sau ñoù leân ngoâi vua laáy hieäu laø Bhavavarman. Vua Phuø Nam
luùc baáy giôø laø Sailaraja chaïy veà phía nam, thaønh laäp moät vöông quoác
nhoû mang teân laø Na Phaát Na
(Naravaranagara), coøn goïi laø nöôùc Chí Toân,
goàm caû vuøng chaïy töø mieàn Taây soâng Haäu ra ñeán bieån Ñoâng vaø vònh
Xieâm La, vuøng maø baây giôø chuùng ta goïi laø Mieàn Taây. Vua Sailaraja coá
thuû taïi vuøng naøy trong suoát töø cuoái theá kyû thöù VI ñeán giöõa theá kyû
thöù VII. Theo caùc nhaø ngoaïi giao thôøi nhaø Löông vaøo theá kyû thöù VI thì
trong suoát gaàn 50 naêm trò vì, vua Sailaraja ñaõ thaønh laäp ra 7 thaønh phoá
treân vuøng ñaát maø baây giôø chuùng ta goïi laø Mieàn Taây. Tuy nhieân, theo
caùc bia kyù môùi ñaøo ñöôïc sau naøy thì ngöôøi ta chæ tìm ra ñöôïc daáu tích
cuûa 4 thaønh phoá maø thoâi. Ñoù laø caùc vuøng Tamandarapura, Aninditapura,
Baladityapura, vaø Samudrapura. Sau ñoù, moät traän ñaïi hoàng thuûy xaûy ra
treân toaøn boä vuøng laõnh thoå maø baây giôø laø Nam Kyø, neân daân chuùng
Phuø Nam phaûi chòu caûnh sô taùn, khoâng ai coøn thieát nghó ñeán chuyeän
ñaùnh Bhavavarman ñeå laáy laïi kinh ñoâ Vyadhapura vaø chieác ngai vaøng cho
vöông quoác Phuø Nam nöõa. Theá laø baét ñaàu töø giöõa theá kyû thöù VII vöông
quyeàn töø vöông quoác Phuø Nam ñaõ hoaøn toaøn chuyeån sang vöông quyeàn
Kambuja maø khoâng coù söï phaûn khaùng naøo. Duø vöông quoác Phuø Nam bò chính
thöùc bò khai töû vaøo theá kyû thöù VII, nhöng aûnh höôûng vaên hoùa cuûa noù
vaãn coøn toàn taïi trong nhöõng vuøng tröïc thuoäc vöông quoác naày raát laâu
daøi.
Veà sau
naày ngöôøi Phaùp ñaõ cho chuïp theâm khoâng aûnh treân toaøn vuøng Saøi
Goøn-Gia Ñònh-Chôï Lôùn ñeå tìm hieåu theâm veà vuøng ñaát maø ngöôøi Vieät Nam
ñaõ ñaët chaân ñeán tröôùc tieân khi ñi môû ñaát veà phöông Nam. Qua caùc
khoâng aûnh taïi Tröôøng Ñua Phuù Thoï, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân
Louis Malleret ñaõ tìm thaáy daáu veát cuûa moät khu cö truù
coå roäng lôùn, goàm nhöõng ñöôøng thaúng ñan cheùo hình baøn côø nhö nhöõng
con ñöôøng cuûa moät thaønh phoá. Tuy nhieân, maõi ñeán ngaøy nay vaãn chöa coù
nhaø khaûo coå Vieät Nam naøo khôûi coâng khaûo saùt vaø khai quaät vuøng naày.
Vuøng laân caän khu Tröôøng Ñua Phuù Thoï phaûi keå ñeán Goø Caây Mai, nôi
cuõng coù nhieàu daáu veát kieán truùc. Ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän taïi goø naày
moät kieán truùc coå Goø Caây Mai. Treân goø luùc tröôùc coù haøo bao quanh.
Vaøo giöõa theá kyû thöù 19, theo Trònh Hoaøi Ñöùc, vaøo naêm 1816, khi ñaøo
ñaát ñeå truøng tu ngoâi chuøa taïi ñaây, ngöôøi ta ñaõ baét gaëp nhieàu gaïch
ngoùi coå côõ lôùn vaø hai mieáng vaøng laù hình vuoâng, moãi caïnh 1 taác,
moãi mieáng naëng khoaûng 3 caân, treân maët coù chaïm hình yeâu quaùi côõi
voi, maø theo Trònh Hoaøi Ñöùc ñoù laø moät loaïi buøa chuù. Nhöng theo nhaø
khaûo coå Louis Malleret thì ñoù laø hình thaàn Ñeá Thích (Indra) côõi voi
Airavata. Ngoaøi ra, taïi Goø Caây Mai, Etienne Aymonier cuõng tìm thaáy nhöõng
coâng cuï thôøi tieàn söû goàm nhöõng löôõi cuoác, mai, ñuïc baèng ñaù maøi,
vaø nhöõng rìu nhoû baèng ñoàng. Coâng cuoäc khai quaät khaûo coå bò ñình treä
töø naêm 1954 ñeán naêm 1975 vì lyù do mieàn Nam laâm vaøo caûnh chieán tranh
ngaøy caøng khoác lieät. Tuy nhieân, sau khi chieán tranh chaám döùt nhieàu
nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam ñaõ phoái hôïp vôùi tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå
cuûa Phaùp cuõng nhö caùc nhaø Baûo Taøng Vaên Hoùa ñòa phöông tieáp tuïc khai
quaät vôùi nhöõng keát quaû heát söùc khaû quan(31).
Mời Xem Phần Tiếp Theo :
2- http://huynhhuuduc.blogspot.com/2019/11/at-phuong-nam-2-tiep-theo-phu-nam-phan-1.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét