Vương Quốc Phù Nam
Neàn Vaên Hoùa Haäu OÙc Eo: Töø theá kyû thöù VI trôû ñi, uy tín vaø theá löïc cuûa Phuø Nam ñaõ heát neân sau ñoù vöông quoác Phuø Nam bò tieâu dieät. Thuoäc quoác Kambuja ñaùnh chieám kinh ñoâ Ñaëc Muïc, laät ñoå ñöôïc vöông trieàu Phuø Nam thôøi baáy giôø, vaø cuoái cuøng ñaõ hôïp nhaát laõnh thoå Phuø Nam vôùi Chaân Laïp laøm moät. Quoác vöông ñöông thôøi cuûa Phuø Nam phaûi boû chaïy vaø laäp trieàu ñình löu vong taïi vuøng Na Phaát Na Khaùi(32). Nhö vaäy sau moät thôøi vaøng son röïc rôõ, vöông quoác Phuø Nam trôû neân suy suïp vaøo giöõa theá kyû thöù VI. Trong giai ñoaïn naày, nhöõng vuøng tröïc thuoäc Phuø Nam tröôùc ñaây, moät phaàn töï taùch rôøi khoûi vöông quoác, phaàn khaùc bò vöông quoác Kambuja chieám ñoùng. Tuy nhieân, aûnh höôûng Baø La Moân vaø Phaät giaùo vaãn tieáp tuïc lan toûa treân toaøn boä khu vöïc Nam Kyø ngaøy nay. Söï chuyeån tieáp giöõa thôøi ñaïi OÙc Eo vaø thôøi kyø haäu OÙc Eo trong kieán truùc coù theå nhaän bieát ñöôïc qua caùc di tích Goø Thaønh trong phong caùch töôïng, hay Linh Sôn Nam qua söï chuyeån bieán cuûa loaïi hình, chaát lieäu goám trong taàng vaên hoùa vaø nhöõng chæ soá nieân ñaïi C14. Nhieàu di tích vaãn coøn tieáp tuïc ñöôïc söû duïng vaø tu boå hay ñöôïc xaây laïi treân neàn moùng cuõ sau thôøi ñaïi OÙc Eo nhö ôû Linh Sôn Nam vaø Goø Ñoàn, vaø theá kyû thöù VII laø moät giai ñoaïn quan troïng trong söï chuyeån tieáp ñoù(33). Ngaøy nay caùc nhaø khaûo coå hoïc
ñaõ
tìm thaáy taïi nhieàu khu di tích raûi raùc treân khaép mieàn Nam
nhöõng töôïng thôø Baø La Moân vaø Phaät giaùo baèng ñaù, goã, vaø moät
soá baèng ñoàng, coù nieân ñaïi trong khoaûng töø 1.300 ñeán 1.500 naêm
tröôùc ñaây, nghóa laø ôû vaøo thôøi kyø ‘Haäu OÙc Eo’(34),
töø theá kyû thöù VIII ñeán theá kyû thöù XII. Ñaây laø thôøi kyø phaùt
trieån röïc rôõ nhaát cuûa ngheä thuaät ñieâu khaéc AÁn giaùo vaø Phaät
giaùo(35). Vaøo thôøi kyø ñoù, maëc daàu vöông quoác Phuø Nam
ñaõ suy taøn, nhöng vaên hoùa OÙc Eo vaãn coøn aûnh höôûng ñeán neàn
vaên hoùa môùi ñang thaønh hình treân vuøng ñaát naày, ñoù laø vaên hoùa
‘Angkor’. Noùi laø vaên hoùa ‘Angkor’, chöù kyø thaät nhöõng chuû nhaân
môùi cuûa vuøng ñaát naày vaãn giöõ gìn nhöõng gì maø hoï ñaõ coù töø
vaên hoùa OÙc Eo, vaø chæ phaùt trieån nhöõng gì caàn phaùt trieån theo
hoaøn caûnh lòch söû maø thoâi. Vaøo naêm 1986, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi
TPHCM hôïp cuøng Baûo taøng tænh Long An ñaõ tieán haønh khai quaät khu
Goø Roäc Chanh(36) trong xaõ Taân Thaïnh,
tröôùc ñaây laø xaõ Vónh Thaïnh, huyeän Vónh Höng, tænh Long An, vaø
keát quaû cho thaáy taát caû kieán truùc vaø di vaät tìm ñöôïc ñeàu coù
nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù VII ñeán theá kyû thöù VIII sau
taây lòch, nghóa laø trong thôøi kyø vaên hoùa ‘Haäu OÙc Eo’. Beân caïnh
ñoù, töø thaùng 12 naêm 1993 ñeán thaùng 2 naêm 1994, caùc nhaø khaûo
coå hoïc Vieät Nam cuõng cho tieán haønh khai quaät khu Goø Caây Tung(37) vaø
keát quaû cho thaáy taát caû kieán truùc vaø di vaät tìm ñöôïc ñeàu coù
nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù IX ñeán theá kyû thöù X sau taây
lòch. Ngoaøi ra, tröôùc khi neàn vaên hoùa Angkor thaät söï hình thaønh,
vaên hoùa ‘Haäu OÙc Eo’ vaãn tieáp tuïc aûnh höôûng treân toaøn theå
vuøng ñaát maø ngaøy nay chuùng ta goïi laø Nam Boä. Ñaëc bieät laø
nhöõng nhöõng khai quaät ôû khu Ñoàng Bô(38) taïi tænh Ñoàng Nai, vaø khu kieán truùc Goø Caây Me(39) taïi
huyeän Vuõng Lieâm trong tænh Vónh Long. Theo nhöõng keát quaû khaûo
coå cho thaáy roõ reät maëc daàu neàn vaên minh Angkor coù phaàn aûnh
höôûng bôûi vaên minh OÙc Eo, nhöng neàn vaên minh Phuø Nam (OÙc Eo)
khoâng gaén boù vôùi neàn vaên minh Angkor, vaø khoâng phaûi laø neàn
vaên minh Angkor.
Soá
Phaän Vöông Quoác Phuø Nam Vaø Vaên Hoùa OÙc Eo Gaén Lieàn Vôùi Nhöõng
Thaêng Traàm Cuûa Maûnh Ñaát Mang Teân ‘Nam Kyø’ Ngaøy Nay: Vöông quoác Phuø Nam ñaõ taøn luïn khoaûng treân 13 theá kyû nay, vaø taát caû nhöõng gì lieân quan ñeán vöông quoác naày cuõng ñaõ bò queân laõng trong hoang pheá vôùi thôøi gian. Caùc daáu tích cuûa vaên hoùa OÙc Eo chæ coøn laø nhöõng pheá tích vaø nhöõng maûnh vuïn cuûa caùc saûn phaåm gia duïng trong ñôøi soáng haèng ngaøy, hoaëc nhöõng maûnh vôõ cuûa ñoà trang söùc, vaân vaân. Tuy nhieân, sau nhöõng khai quaät caùc pheá tích coøn soùt laïi, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän nhöõng di tích cuõng nhö hieän vaät lieân quan ñeán neàn vaên hoùa OÙc Eo, nhöõng nhaø khaûo coå hoïc ñang tieán daàn ñeán vieäc veõ laïi böùc tranh veà cö daân Phuø Nam vaø nhöõng sinh hoaït cuûa hoï trong suoát chieàu daøi töø xaây döïng ñeán suïp ñoå cuûa vöông quoác Phuø Nam. Qua nhöõng nghieân cöùu caùc xöông soï tìm thaáy töø nhöõng vuøng truõng thaáp môùi nhö Chaéc Baêng, Caïnh Ñeàn thuoäc tænh Raïch Giaù, leân nhöõng vuøng truõng thaáp cuõ nhö Moäc Hoùa vaø Long Khoát, cho thaáy ngöôøi Phuø Nam khoâng khaùc maáy so vôùi ngöôøi thöôïng ôû vuøng Taây Nguyeân cuûa Vieät Nam, hoï coù chieàu cao trung bình khoaûng töø 1.55 meùt ñeán 1.65 meùt. Hoï thuoäc chuûng toäc Indonesien. Raát coù theå sau côn bieån laán, neáu khoâng muoán goïi laø hoàng thuûy cuoái cuøng vaøo khoaûng theá kyû thöù VI, nhöõng cö daân Phuø Nam taïi vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñaõ chaïy veà phía ñoâng baéc vaø soáng len loûi vôùi nhöõng ngöôøi thöôïng ôû vuøng Taây Nguyeân. Vaø raát coù theå veà chuûng toäc, ngöôøi Phuø Nam khoâng maáy khaùc vôùi nhoùm ngöôøi Moân-Khmer hieän giôø. Vì theá maø sau khi hoï bò ngöôøi Kambuja quaät khôûi, ñaùnh baït hoï ra khoûi vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long, hoï ñaõ phieâu baït raøy ñaây mai ñoù treân moät ñòa baøn khaù roäng lôùn töø Mieán Ñieän, qua Laøo, xuoáng Cao Mieân, Thaùi Lan vaø Maõ Lai, cuõng coù theå moät soá khaùc dong buoàm chaïy sang quaàn ñaûo Nam Döông. Vì theo caùc nhaø chuûng toäc, ngoân ngöõ vaø khaûo coå hoï thì trong suoát hôn 2.500 naêm töø 1.000 naêm tröôùc Taây Lòch ñeán 1.500 naêm sau Taây lòch, nhoùm chuûng toäc Moân-Khmer luoân di chuyeån ñòa baøn cö truù cuûa hoï vì nhieàu lyù do khaùc nhau. Tuy nhieân, phaïm vi ñòa baøn cö truù cuûa hoï vaãn laø vuøng Ñoâng vaø Ñoâng Nam AÙ traûi daøi töø Mieán Ñieän, Thaùi Lan, Laøo, Cao Mieân, Maõ Lai vaø Nam Döông. Rieâng taïi vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long, ngöôøi ta ghi nhaän ñöôïc ngöôøi Phuø Nam ñaõ ñònh cö taïi ñaây trong moät khoaûng thôøi
gian
khaù daøi, töø saùu ñeán baûy theá kyû. Vaø nhieàu ngöôøi tin töôûng
laø cö daân coå Phuø Nam coù lieân heä ñeán nhoùm Moân-Khmer. Trong quaù
trình lòch söû, lôùp ngöôøi naày chaéc haún coù nhöõng quan heä huyeát
thoáng vaø vaên hoùa vôùi nhöõng toäc ngöôøi Maõ Lai goác Nam Ñaûo trong
nhöõng ñôït thieân cö cuûa hoï trong vuøng Thaùi Bình Döông vaø AÁn Ñoä
Döông. Coù leõ vì hoaøn caûnh ñòa lyù maø caùch soáng vaø caùch xaây
caát nhaø cöûa cuûa ngöôøi Phuø Nam coù phaàn khaùc vôùi ngöôøi Chaân
Laïp veà sau naày. Thuôû maø ngöôøi Phuø Nam coøn laø cö daân cuûa vuøng
ñoàng baèng soâng Cöûu Long thì vuøng naày haõy coøn laø moät vuøng
truõng thaáp vaø ngaäp maën quanh naêm. Chính vì theá maø theo khai
quaät khaûo coå ngöôøi ta thaáy nhaø cöûa cuûa hoï laø nhöõng khu nhaø
saøn, trong khi ngöôøi Khmer laïi choïn truù nguï taïi nhöõng gioàng
ñaát cao, vì sau khi ngöôøi Chaân Laïp baét ñaàu ñeán khai phaù vuøng
naày vaøo nhöõng theá kyû thöù XVI vaø XVII thì söï boài ñaép cuûa ñoàng
baèng soâng Cöûu Long coi nhö ñaõ thaønh hình roõ reät vôùi nhöõng
gioàng ñaát cao xen laãn nhöõng vuøng truõng ngaäp maën. Theo nhöõng di
chæ khai quaät ñöôïc töø khu cö truù, kieán truùc ñeàn ñaøi ñeán moä
taùng... töø ñoàng baèng mieàn Ñoâng sang ñoàng baèng mieàn Taây Nam
Phaàn, chuùng ta coù theå hình dung ñöôïc hoaøn caûnh cuûa ñôøi soáng
kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa caùc coäng ñoäng cö daân coå taïi ñaây trong
suoát möôøi theá kyû ñaàu Taây lòch. Nhöõng khu nhaø saøn khai quaät
ñöôïc taïi vuøng nuùi Ba Theâ caøng xaùc ñònh roõ neàn vaên hoùa laâu
ñôøi cuûa caùc toäc ngöôøi Indonesien trong vuøng Ñoâng Nam Chaâu AÙ hay
vuøng chaâu AÙ gioù muøa. Nhöõng goø thaùp maø treân ñoù caùc nhaø
khaûo coå ñaõ khai quaät ñöôïc raát nhieàu di tích ñeàn thôø hay moä
taùng chöùng toû ngay töø hôn möôøi theá kyû veà tröôùc cö daân coå taïi
vuøng OÙc Eo ñaõ coù phöông phaùp khaéc phuïc neàn ñaát sình laày moät
caùch höõu hieäu. Treân khu vöïc toaøn vuøng OÙc Eo vaø caùc vuøng laân
caän nhö Ñaù Noåi taïi An Giang, Caïnh Ñeàn vaø Keø Moät taïi Kieân
Giang, Goø Thaùp taïi Ñoàng Thaùp Möôøi, Goø Thaønh vaø Nhôn Thaønh taïi
Myõ Tho, Ñoàng Bô taïi vuøng Ñoàng Nai, Goø Caây Me taïi Vónh Long,
vaân vaân. Rieâng taïi Neàn Chuøa, ngöôøi ta ñaõ khai quaät ñöôïc nhöõng
pheá tích cuûa moät ngoâi ñeàn lôùn, daøi treân 25 meùt, roäng treân 16
meùt. Nhö vaäy vôùi dieän tích cuûa moät ngoâi ñeàn lôùn hôn 400 meùt
vuoâng, ngöôøi xöa ñaõ tính toaùn phaûi ñaép laøm sao cho goø Neàn Chuøa
ñuû roäng ñeå xaây döïng moät ngoâi ñeàn lôùn nhö vaäy.
Cuõng
theo nhöõng di chæ khaûo coå cho thaáy vöông quoác Phuø Nam coù cheá
ñoä nhaø nöôùc laø cheá ñoä phong kieán, trong ñoù vöông quyeàn ñöôïc
keát hôïp chaët cheõ vôùi thaàn quyeàn, vaø toân giaùo ñöôïc giai caáp
thoáng trò söû duïng trong vieäc cai trò moät caùch höõu hieäu. Veà maët
phaùp luaät, vöông quoác Phuø Nam coù moät neàn phaùp trò gaàn gioáng
vôùi phaùp
luaät cuûa AÁn Ñoä. Veà maët xaõ hoäi, maëc daàu khoâng coù söï phaân
bieät giai caáp roõ raøng nhö taïi AÁn Ñoä, xaõ hoäi Phuø Nam ñaõ coù
söï phaân hoùa giaøu ngheøo thaønh caùc taàng lôùp quí toäc, bình daân
vaø noâ leä. Thöôøng thì noâ leä khoâng phaûi laø daân baûn ñòa, maø laø
nhöõng tuø binh baét ñöôïc trong caùc cuoäc chieán tranh vôùi caùc laân
quoác. Theo nhöõng chöùng cöù veà moä taùng ñöôïc khai quaät, thì
ngöôøi Phuø Nam choân caát ngöôøi cheát baèng 4 caùch: thuûy taùng, hoûa
taùng, ñieåu taùng, vaø mai taùng(40). Veà maët tín ngöôõng,
nhö treân ñaõ noùi, ngöôøi Phuø Nam coù nguoàn goác AÁn Ñoä, neân toân
giaùo chính cuûa Phuø Nam thôøi ñoù laø AÁn Ñoä giaùo vaø Phaät giaùo.
Vaø caùch aên maëc cuûa ngöôøi Phuø Nam cuõng gaàn gioáng nhö caùch aên
maëc cuûa caùc daân toäc baûn ñòa cuûa vuøng Taây Nguyeân hieän nay. Veà
maët ngoân ngöõ vaø chöõ vieát, ngöôøi Phuø Nam noùi tieáng Maõ Lai
(Malayo-Polyneùsien) hay tieáng Nam Ñaûo (Austroneùsien), vaø duøng chöõ
Baéc Phaïn laøm chöõ vieát chính. Veà maët noâng nghieäp vaø kinh teá,
ngöôøi Phuø Nam bieát troàng luùa nöôùc vaø thöïc phaåm chính laø gaïo.
Hoï bieát caát nhaø saøn treân caùc coïc goã, maùi lôïp baèng laù thoát
noát hoaëc baèng ngoùi laøm baèng ñaát nung, nhöng loái kieán truùc cuûa
hoï hoaøn toaøn khaùc haún kieán truùc Angkor. Döôùi thôøi vöông quoác
Phuø Nam, nhieàu ngaønh ngheà phaùt trieån raát cao nhö ngaønh luyeän
kim, naáu caùt laøm thuûy tinh, cheá taùc caùc loaïi ngoïc, ñoàm goám
söù, ñuùt gaïch, kim hoaøn, xaây döïng, ñieâu khaéc, taïc töôïng, ngö
nghieäp, noâng nghieäp luùa nöôùc, deät vaûi, theâu thuøa, laøm giaáy
baèng caây boâng goøn, vaø ngay caû ngheà ñoùng taøu cuõng phaùt trieån
maïnh taïi Phuø Nam. Theo caùc khoâng aûnh, qua caùc ñöôøng nöôùc coå
cho thaáy thì vöông quoác Phuø Nam ñaõ coù kyõ thuaät daãn thuûy nhaäp
ñieàn raát cao. Ngoaøi ra, ngöôøi Phuø Nam cuõng raát gioûi veà saên
baén vaø chaên nuoâi. Hoï coù khaû naêng thuaàn thuïc caû nhöõng baày
voi
röøng
baát trò. Veà thöông maõi, qua nhöõng di chæ vaø nhöõng ñoàng tieàn coå
cuõng nhö nhöõng phoá xaù bò vuøi laáp, chuùng ta thaáy thôøi ñoù neàn
ngoaïi thöông cuûa vöông quoác Phuø Nam ñaõ tieán boä vöôït böïc. Nhöõng
ñoàng tieàn La Maõ tìm thaáy cho chuùng ta bieát hoï khoâng döøng laïi
ôû vieäc ngoaïi thöông vôùi Trung Hoa vaø AÁn Ñoä, maø hoï coøn böôùc
thaät xa qua caùc xöù vuøng Ñòa Trung Haûi nöõa. Taát caû nhöõng sinh
hoaït cuûa vöông trieàu ñeàu do töø nguoàn thueá cuûa caû vöông quoác.
Thôøi ñoù, thueá coù theå ñöôïc ñoùng baèng vaøng, baïc, chaâu baùu hay
nhöõng nguyeân lieäu khaùc.
Chính
hoaøn caûnh ñòa lyù nhö vaäy ñaõ khieán cho cö daân coå taïi vuøng
ñoàng baèng soâng Cöûu Long phaùt trieån raát maïnh veà noâng nghieäp,
nhaát laø veà luùa nöôùc. Nhöõng kinh raïch coå ñöôïc tìm thaáy qua
khoâng aûnh vaøo nhöõng thaäp nieân 1930s vaø 1940s cho thaáy trình ñoä
daãn thuûy nhaäp ñieàn cuûa ngöôøi Phuø Nam trong vuøng naày vaøo nhöõng
theá kyû ñaàu Taây lòch. Veà sau naày nhaø khaûo coå ngöôøi Phaùp Louis
Malleret ñaõ tìm thaáy nhöõng di chæ ôû mieàn Ñoâng nhö Loäc Chaùnh,
Ñöùc Hoøa (Haäu Nghóa), Raïch Nuùi (Caàn Giuoäc), cuõng nhö nhöõng di
chæ ôû mieàn Taây taïi caùc vuøng Neàn Chuøa, Caïnh Ñeàn, OÙc Eo vaø
Ñoàng Thaùp, vaân vaân, ñaõ cung caáp theâm cho chuùng ta nhieàu döõ
lieäu veà trình ñoä noâng nghieäp luùa nöôùc cuûa ngöôøi Phuø Nam vaøo
ñaàu thieân nieân kyû. Beân caïnh neàn noâng nghieäp phaùt trieån töông
ñoái cao naày, nhöõng di chæ khai quaät ñöôïc cuõng cho chuùng ta thaáy
ngöôøi Phuø Nam coøn raát thaïo veà nhieàu ngaønh ngheà khaùc nhau nhö
ngheà ñieâu khaéc treân ñaù, ngheà chaïm troå treân goã. Ngay töø theá
kyû ñaàu Taây lòch hoï ñaõ bieát taïc töôïng treân goã vaø ñaù,
hoï ñaõ bieát duøng ñaù vaø goã ñeå ñeõo thaønh nhöõng chieác coái xay
vaø nhöõng chieác chaøy voà töông ñoái coù myõ thuaät. Cuõng theo nhöõng
di chæ khai quaät ñöôïc thì ngay töø theá kyû thöù II sau Taây lòch,
ngöôøi Phuø Nam ñaõ coù raát nhieàu loø gaïch doïc theo hai beân bôø
soâng Tieàn vaø soâng Haäu, vaø kyõ thuaät laøm gaïch cuûa hoï cuõng
khoâng khaùc vôùi kyõ thuaät cuûa ngöôøi Khmer vaø ngöôøi Vieät Nam
ngaøy nay bao nhieâu. Nhöõng ñoà duøng baèng thuûy tinh khai quaät ñöôïc
cho thaáy ngay töø ñaàu thieân nieân kyû, ngöôøi Phuø Nam ñaõ bieát
laáy caùt bieán cheá thaønh thuûy tinh. Ngöôøi ta cuõng khai quaät ñöôïc
raát nhieàu nhöõng buùa, duøi nhoû vaø ñaù thöû quí kim chöùng toû
ngheà kim hoaøn cuûa cö daân Phuø Nam cuõng ñaõ tieán ñeán trình ñoä
raát cao. Nhöõng di chæ baèng kim loaïi ñaøo ñöôïc cuõng cho thaáy ngheà
luyeän kim vaø cheá taùc ñoà ñoàng cuûa ngöôøi Phuø Nam raát cao. Vaøo
thaäp nieân 1940s ngöôøi ta ñaøo ñöôïc raát nhieàu nhöõng thoûi vaø daây
ñoàng, nhöõng töôïng ngöôøi, töôïng thuù, töôïng cuûa caùc vò thaàn AÁn
Ñoä, giaù ñeøn, chaäp choõa, cuõng nhö raát nhieàu ñoàng tieàn keõm,
ñoà trang trí vaø trang söùc baèng kim loaïi khaùc. Ngöôøi ta coøn khai
quaät ngay caû nhöõng khuoân luyeän saét, daây xích vaø ñuïc saét,
chöùng toû ngöôøi Phuø Nam chính laø nhöõng taùc nhaân cuûa nhöõng saûn
phaåm kim loaïi vöøa keå treân chöù khoâng phaûi hoï mua laïi töø nhöõng
xöù khaùc.
Töông
töï, chính hoaøn caûnh ñòa lyù cuûa caû moät vuøng duyeân haûi bao la
ñaõ khieán cho kyõ ngheä ñoùng ghe thuyeàn cuûa ngöôøi Phuø Nam ñaõ
phaùt trieån raát cao ngay töø khi môùi laäp quoác vaøo theá kyû ñaàu
Taây lòch. Ñoäi chieán thuyeàn cuûa hoï ñaõ tích cöïc baûo veä caû moät
vuøng bieån ñöôïc xem nhö laø roäng lôùn thôøi baáy giôø. Maëc daàu
chuùng ta chöa tìm ra söû lieäu noùi veà nhöõng cuoäc chaïm traùn giöõa
Chieâm Thaønh vaø Phuø Nam, nhöng hai vöông quoác huøng maïnh naèm saùt
naùch nhau vôùi bôø bieån daøi noái lieàn nhau thì khoâng laøm sao
traùnh khoûi nhöõng cuoäc chaïm traùn treân bieån cho ñöôïc. Beân caïnh
ñoù, vò trí cuûa thöông caûng OÙc Eo thôøi ñoù laø moät trong nhöõng vò
trí voâ cuøng quan troïng taïi vuøng Ñoâng Nam Chaâu AÙ. Chính töø OÙc
Eo haøng hoùa töø saâu trong noäi ñòa cuûa caùc boä toäc Mieán, Thaùi,
Laøo, Kambuja, vaø ngay caû Maõ Lai, vaân, ñöôïc ngöôøi Phuø Nam vaän
chuyeån ñeán caùc xöù Trung Hoa, AÁn Ñoä vaø Ba Tö. Tuy nhieân, vaøo
theá kyû thöù V, trong khi ngöôøi Kambuja vaø Phuø Nam ñang xaûy ra
cuoäc chieán tranh lôùn thì toaøn vuøng OÙc Eo bò queân laõng vaø vò trí
kinh teá cuûa noù cuõng daàn daàn maát ñi aûnh höôûng khi ngöôøi ta
khaùm phaù ra söï thuaän tieän hôn cuûa eo bieån Malacca naèm veà phía
Nam baùn ñaûo Maõ Lai.
Qua
nhöõng khai quaät trong suoát theá kyû thöù XX, nhaát laø nhöõng khai
quaät vaø khaùm phaù cuûa Louis Malleret, ñaõ chöùng minh moät caùch
chaéc chaén raèng coù moät nöôùc Phuø Nam vôùi moät neàn vaên minh khaù
röïc rôõ töø khoaûng ñaàu theá kyû thöù nhaát ñeán giöõa theá kyû thöù
VII. Neàn vaên minh aáy phaùt trieån cao treân ñòa baøn mieàn taây soâng
Haäu, môû roäng sang ñeán soâng Tieàn. Nhö treân ñaõ noùi, chính hoaøn
caûnh ñòa lyù ñaõ khieán cho cö daân coå taïi vuøng ñoàng baèng soâng
Cöûu Long phaùt trieån raát maïnh veà noâng nghieäp, nhaát laø veà luùa
nöôùc(41). Cuõng chính hoaøn caûnh ñòa lyù cuûa caû moät
vuøng duyeân haûi bao la ñaõ khieán cho kyõ ngheä ñoùng ghe thuyeàn cuûa
ngöôøi Phuø Nam ñaõ phaùt trieån raát cao ngay töø khi môùi laäp quoác
vaøo theá kyû ñaàu Taây lòch. Ñoäi chieán thuyeàn cuûa hoï ñaõ tích cöïc
baûo veä caû moät vuøng bieån ñöôïc xem nhö laø roäng lôùn thôøi baáy
giôø. Theo nhöõng di chæ khai quaät ñöôïc cuõng cho chuùng ta thaáy
ngöôøi Phuø Nam coøn raát thaïo veà nhieàu ngaønh ngheà khaùc nhau
nhö ngheà ñieâu khaéc treân ñaù, ngheà chaïm troå treân goã. Kyõ thuaät
laøm gaïch cuûa hoï khoâng khaùc gì kyõ thuaät laøm gaïch cuûa chuùng
ta ngaøy nay, vaø kyõ thuaät taïc töôïng vaø ñuùc ñoà baèng kim loaïi
cuûa ngöôøi Phuø Nam vaøo nhöõng naêm ñaàu Taây lòch ñaõ khoâng thua gì
Trung Hoa hay AÁn Ñoä. Nhöng vì lyù do gì maø caû neàn vaên minh OÙc Eo
vaø vöông quoác Phuø Nam laïi bò suy taøn moät caùch khoù hieåu nhö
vaäy? Coù leõ caùc nhaø khaûo coå vaø hoïc giaû Vieät Nam phaûi caàn
nhieàu thì giôø nghieân cöùu hôn nöõa môùi coù theå ñi ñeán keát luaän
veà lyù do ñích thöïc cuûa söï suy taøn naày. Vaø chaéc chaén chuùng ta
phaûi laøm ñieàu naày saùng toû caøng sôùm caøng toát, vì chaúng nhöõng
keát quaû cuûa nhöõng khai quaät ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû trong trong
coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån kinh teá vaø xaõ hoäi taïi mieàn
Nam ngaøy nay, maø vaän meänh cuûa phaàn ñaát mang teân ‘Nam Kyø’ cuûa
chuùng ta cuõng gaén lieàn vôùi nhöõng hieåu bieát maø chuùng ta ñaït
ñöôïc töø nhöõng nguyeân côù suy taøn cuûa vöông quoác Phuø Nam naày.
Nhöõng Khai Quaät Lieân Quan Ñeán Neàn Vaên Hoùa OÙc Eo Taïi Vieät Nam Sau Naêm 1975: Nhöõng
khaùm phaù môùi veà neàn vaên hoùa OÙc Eo luoân coù söùc haáp daãn söï
chuù yù cuûa nhieàu giôùi khaûo coå töø Taây phöông ñeán Vieät Nam. Sau
naêm 1975, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam thuoäc Vieän Khaûo Coå Hoïc
Vieät Nam nhö caùc oâng Leâ Xuaân Dieäm, Ñaøo Linh Coân, vaø Voõ Só
Khaûi, vaân vaân, ñaõ thöïc hieän 20 cuoäc khai quaät khaûo coå hoïc,
nhaèm kieåm tra laïi daáu veát cuûa di tích maø Louis Malleret ñaõ moâ
taû. Nhöõng khai quaät quan troïng taïi caùc di tích Neàn Chuøa ôû Kieân
Giang, OÙc Eo ôû An Giang, Ñaù Noåi ôû An Giang, Goø Thaùp ôû Ñoàng
Thaùp, Löu Cöø ôû Traø Vinh, Goø Thaønh ôû Tieàn Giang, Goø Xoaøi ôû
Long An, Chuøa Goø hay Chuøa Phuïng Sôn ôû Saøi Goøn, Caây Gaùo ôû Ñoàng
Nai, vaø Goø Caây Me ôû Vónh Long, vaân vaân. Tuy nhieân, nhöõng kieán
truùc vaø nhöõng di tích coøn khai quaät ñöôïc chæ laø moät phaàn cuûa
neàn kieán truùc thuoäc vaên hoùa Phuø Nam. Chính vì theá maø caùc nhaø
khaûo coå chæ coù theå nghieân cöùu nhöõng gì thaáy ñöôïc vaø chæ coù
theå ñi ñeán keát luaän treân nhöõng phaàn ñoù maø thoâi. Nhöõng khu
pheá tích OÙc Eo thöôøng laø caùc khu cö truù, ñeàn thaùp, moä taùng,
vaø ngay caû nhöõng khu ñöôøng nöôùc coå, vaân vaân. Vaät lieäu xaây
döïng bao goàm goã, ñaù, gaïch, ñaát nung, chaát dính keát, thöôøng
ñöôïc laøm baèng ñaù voâi vaø oâ döôùc, hay moät thöù nhöïa caây. Tröôùc
khi tieáp nhaän nhöõng kyõ thuaät xaây döïng baèng gaïch ngoùi töø AÁn
Ñoä, ngöôøi daân Phuø Nam chæ bieát duøng goã trong xaây döïng, maø
nhöõng pheá tích vaãn coøn qua daáu tích cuûa nhöõng coïc nhaø saøn coù
nieân ñaïi tröôùc caû nhöõng gaïch ngoùi ñöôïc duøng ñeå xaây döïng ñeàn
thaùp taïi vuøng OÙc Eo. Sau nhöõng laàn khai quaät theâm caùc di chæ
taïi vuøng OÙc Eo cuõng nhö nhieàu nôi khaùc, ngöôøi ta thaáy neàn vaên
hoùa OÙc Eo ñaõ phaân boá moät caùch roäng raõi, khoâng chæ trong vuøng
OÙc Eo, maø coøn chaïy daøi töø Raïch Giaù qua Ba Theâ, Ñoàng Thaùp,
Long An, leân taän Saøi Goøn vaø mieàn Ñoâng Nam Phaàn. Nhieàu nhaø
khaûo coå hoïc ngöôøi Vieät Nam ñaõ tieáp tuïc khai quaät nhieàu ñòa
ñieåm khaûo coå taïi OÙc Eo cuõng nhö taïi nhieàu nôi khaùc vaø keát
quaû ngoaøi vieäc hoï ñaõ tìm thaáy nhieàu ñöôøng nöôùc, daáu tích nhaø
saøn, nhieàu neàn moùng kieán truùc gaïch, nhieàu ñoà trang söùc baèng
ngoïc, baèng thuûy tinh, nhieàu maûnh vaøng coù khaéc hình thaàn, thuù,
vaø ngöôøi, cuõng nhö hình hoa sen, vaân vaân, hoï coøn tìm thaáy neàn
vaên hoùa naày traûi ra treân moät vuøng raát lôùn töø Soùc Traêng,
Raïch Giaù, Long Xuyeân, Chaâu Ñoác, Ñoàng Thaùp,
Long
An, Saøi Goøn, Gia Ñònh, Caàn Giôø... vaø ngay caû nhöõng vuøng cao
cuûa mieàn Ñoâng Nam Phaàn, trong vuøng löu vöïc soâng Ñoàng Nai. Ngoaøi
ra, caùc nhaø khaûo coå cuõng tìm thaáy raát nhieàu maûnh goám OÙc Eo.
Töø nhöõng di chæ khaûo coå vaø nhöõng khaùm phaù môùi naày, chuùng ta
thaáy haàu heát caùc di chæ ñeàu coù nieân ñaïi töø theá kyû thöù II
ñeán theá kyû thöù V. Caùc hieän vaät khaûo coå ñaõ noùi leân taàm quan
troïng raát lôùn trong neàn vaên hoùa ñöôïc mang teân OÙc Eo trong vuøng
Ñoâng Nam chaâu AÙ. Ñaây laø moät neàn vaên hoùa baûn ñòa maø chuû
nhaân cuûa noù chính laø nhöõng cö daân Phuø Nam. Neàn vaên hoùa naày
phaùt trieån treân neàn taûng vaên hoùa Ñoàng Nai, vaø coù nhieàu söï
lieân heä maät thieát vôùi neàn vaên hoùa Sa Huyønh ôû mieàn Trung(42).
Ngoaøi ra, qua nhöõng neùt ngheä thuaät cuûa caùc di vaät coå ngöôøi ta
coù theå xaùc ñònh söï lieân heä maät thieát giöõa Phuø Nam vôùi AÁn
Ñoä vaø Trung Hoa, cuõng nhö caùc xöù vuøng bieån Ñòa Trung Haûi.
Rieâng
trong di chæ Gioàng Am ôû Caàn Giôø, chæ vôùi dieän tích khai quaät
khoaûng 100 meùt vuoâng maø ngöôøi ta ñaõ thu thaäp treân 6.000 hieän
vaät, goàm goám söù vaø ñaát nung. Chöùng toû Caàn Giôø laø nôi cö truù
vaø saûn xuaát ñoà goám raát phoå bieán cuûa ngöôøi Phuø Nam vaøo theá
kyû thöù 5 vaø thöù 6. Goàm söù coù caùc loaïi hình nhö chai, baùt, aám,
naép ñaäy, caø raøng ba chaân, noài, ang, huõ, voø, vaân vaân. Ñoà ñaát
nung cuõng coù nhieàu loaïi hình khaùc nhau nhö caùc thoûi hình truï,
hình choùp noùn cuït. Loaïi chai taïi Gioàng Am laø loaïi goám thaân
daày, ñaùy troøn, meùp mieäng cuoän troøn, xöông goám raén chaéc, maøu
ñoû, naëng, treân thaân coù hoa vaên in daäp nhöõng ñöôøng neùt thoâ coù
hình xöông caù. Ñaây laø moät trong nhöõng hieän vaät ñoäc ñaùo cuûa
neàn vaên hoùa OÙc Eo. Ngöôøi ta cuõng tìm thaáy raát nhieàu gaïch lôùn
vaø nhieàu khuoân ñuùt. Taát caû ñeàu coù nieân ñaïi töø 1.500 naêm ñeán
2.000 naêm, nghóa laø töông öùng vôùi nieân ñaïi cuûa neàn vaên hoùa
OÙc Eo. Cuøng vôùi Gioàng Am, moät heä thoáng hôn 20 di chæ khaùc coù
cuøng tính chaát ñaõ ñöôïc phaùt hieän ôû Caàn Giôø. Ña soá nhöõng di
chæ coù ñaëc tröng gioáng vaên hoùa OÙc Eo naày ñeàu naèm treân caùc
gioàng, hay goø ñaát coå, ñoù laø caùc Gioàng Thò, Gioàng Chaùy, Gioàng
Dinh Baø, Gioàng Am, Goø Ba Ñoäng thuoäc xaõ Caàn Thaïnh. Gioàng Da,
Gioàng Laù Buoâng OÂng Haàn, Gioàng OÂng Trai, Gioàng Loø Than, Gioàng
Caù Traêng, Gioàng Caây Troâm Lôùn, Gioàng Cheùn, Gioàng Xöôûng, Gioàng
Chôn thuoäc xaõ Long Hoøa; vaø Gioàng Goác Tre Lôùn thuoäc xaõ Lyù Nhôn.
Taát caû caùc gioàng naày thöôøng naèm gaàn bôø soâng raïch, chen laãn
vôùi caùc vuøng ñaát truõng quanh naêm ngaäp maën, vaø taát caû ñeàu
naèm trong huyeän Caàn Giôø. Caùc nhaø khaûo coå hoïc coi nhöõng quaàn
theå di chæ ôû röøng Saùc-Caàn Giôø laø moät taäp hôïp cuûa loaïi hình
vaên hoùa vuøng ven bieån cuûa coäng ñoàng cö daân coå sinh soáng treân
caùc gioàng vaø goø ven soâng raïch.
Trong
nhöõng thaäp nieân 80s vaø 90s cuûa theá kyû thöù XX, raát nhieàu coå
vaät OÙc Eo ñöôïc khai quaät, nhö di chæ Neàn Chuøa ñöôïc khai quaät töø
naêm 1982 ñeán naêm 1983, OÙc Eo ñöôïc khai quaät töø naêm 1983 ñeán
naêm 1993, Goø Thaùp ñöôïc khai quaät töø naêm 1984 ñeán naêm 1993, Ñaù
Noåi ñöôïc khai quaät töø naêm 1982 ñeán naêm 1985, Caây Gaùo ñöôïc khai
quaät töø naêm 1986 ñeán naêm 1987, Goø Roäc Chanh ñöôïc khai quaät töø
naêm 1986 ñeán naêm
1987, Ñoàng Bô ñöôïc khai quaät töø naêm 1986 ñeán naêm 1987, Löu Cöø
ñöôïc khai quaät töø naêm 1986 ñeán naêm 1987, Bình Taû thuoäc quaän
Ñöùc Hoøa, ñöôïc khai quaät töø naêm 1987 ñeán naêm 1989, Goø Thaønh
ñöôïc khai quaät töø naêm 1982 ñeán naêm 1988, vaân vaân. Ña phaàn
nhöõng khai quaät sau naày ñeàu mang tính xaùc nhaän nhöõng thaønh quaû
cuûa Louis Malleret töø hôn 30 naêm veà tröôùc. ngoaøi ra, hoï coøn môû
roäng ñòa baøn nghieân cöùu ñeán caû vuøng soâng Tieàn vaø ñaõ khai
quaät vaø phaùt hieän nhieàu daáu tích vaên hoùa coå ñaëc tröng Phuø Nam
vaø sau Phuø Nam. Raát coù theå nhöõng vuøng ñaát maø ngaøy nay thuoäc
Maõ Lai, Cao Mieân, Trung Laøo vaø Thaùi Lan vaãn coøn nhieàu di tích
chöa tìm thaáy, nhöng keát quaû tìm thaáy taïi Nam Phaàn cuõng ñuû cho
pheùp chuùng ta ñi ñeán keát luaän veà söï lieân heä giöõa neàn vaên
minh OÙc Eo vaø vöông quoác Phuø Nam töø theá kyû thöù nhaát ñeán theá
kyû thöù VI sau Taây lòch. Ñaây laø neàn vaên hoùa baûn ñòa coù quan heä
maät thieát vôùi vaên hoùa Sa Huyønh ôû mieàn Trung.
Rieâng
taïi khu di chæ Bình Taû trong xaõ Ñöùc Hoøa, huyeän Ñöùc Hoøa, tröôùc
ñaây thuoäc tænh Haäu Nghóa, nay thuoäc tænh Long An, vaøo thaùng 2 naêm
1987, nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam teân Leâ Trung
Khaû
ñaõ chuû trì khai quaät vaø phaùt hieän moät di vaät bia kyù coù teân
laø Bhavavarman, teân cuûa moät vò hoaøng thaân cuûa Phuø Nam. Bia kyù
naày ñöôïc vieát baèng chöõ Phaïn coå, ñaây laø chöùng cöù xaùc thöïc
veà söï lieân heä tröïc tieáp giöõa vöông quoác Phuø Nam vaø vaên hoùa
OÙc Eo. Vaøo naêm 1988, caùc nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam ñaõ baét ñaàu
khai quaät khu Chuøa Goø trong khuoân vieân chuøa Phuïng Sôn, thuoäc
quaän 11, Saøi Goøn. Hoï ñaõ khaùm phaù ra daáu tích cuûa nhieàu haøng
gaïch saùt caïnh beân caùnh traùi chuøa Phuïng Sôn. Cuoäc khai quaät
naày cuõng laøm xuaát loä moät neàn gaïch cuûa kieán truùc xaây baèng
gaïch naèm beân döôùi. Ngöôøi ta ñaøo moät hoá thaùm saùt khaùc tröôùc
Mieãu OÂng Taø vaø laøm phaùt loä phía döôùi neàn gaïch laø khoái vaät
chaát kieân coá goàm ñaù hoa cöông (granite), caùt traéng, vaø gaïch
vuïn daày treân 2 meùt tính töø maët goø xuoáng. Ñaây laø loaïi kieán
truùc vôùi qui moâ lôùn mang ñaëc tröng cuûa neàn vaên hoùa OÙc Eo. Ñeán
naêm 1991, Ban Khoa Hoïc Xaõ Hoäi thaønh phoá Saøi Goøn ñaõ tieán haønh
khai quaät di tích chuøa Phuïng Sôn. Cuoäc khai quaät naày thaät qui
moâ vôùi dieän tích khai quaät gaàn 9.000 meùt vuoâng, veà caû caùnh
traùi vaø caùnh phaûi cuûa saân chuøa. Keát quaû cho thaáy gaàn nhö
toaøn boä caáu truùc cuûa moät ñeàn thôø, khu moä taùng, nhieàu töôïng
baùn thaân hình ngöôøi, vaø linga ôû quanh hoá thôø vaø döôùi mieãu OÂng
Taø. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm thaáy raát nhieàu caùc loaïi goám
söù, caùc vaät duïng baèng goám, ñaát nung nhö caø raøng, chaân ñeøn,
quay chaûo, chaäu, naép, noài, voøi bình, gaïch côõ lôùn. Caùc maûnh
goám tìm thaáy taïi ñaây ñeàu mang ñaëc tröng vaên hoùa OÙc Eo, mòn,
chaéc, maøu hoàng vaø maøu xaùm nhaït. Ñaëc bieät ngöôøi ta coøn tìm
thaáy 7 ñaàu töôïng vaø maûnh töôïng baèng ñaát nung, trong ñoù coù 2
ñaàu töôïng ngöôøi baèng ñaát nung, maøu gaïch ñoû, töôïng gaàn nhö coøn
nguyeân veïn, soáng muõi loõm, caùnh muõi roäng, maét hai mí, ñuoâi
maét khoâng xeách, moâi hôi daày, caèm khoâng nhoïn, maù baàu, mieäng
mæm cöôøi töôi, khuoân maët coù veû phuùc haäu, treân ñaàu coù chít
khaên, loaïi khaên coù muùi nhoû ôû giöõa. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm
thaáy nhieàu di vaät taïi moät vaøi ñòa ñieåm khaùc ôû quaän 9, huyeän
Bình Chaùnh, vaø Cuû Chi. Taïi quaän 9, ngöôøi ta tìm thaáy moät chieác
ghe ñoäc moäc, naèm saâu 1,5 meùt döôùi lôùp buøn ven soâng Taéc, moät
nhaùnh nhoû cuûa soâng Ñoàng Nai. Chieác ghe naày coøn khaù
nguyeân veïn, daøi khoaûng 7 meùt, choã roäng nhaát khoaûng 1 meùt,
hình daùng gaàn gioáng nhö chieác ghe ñoäc moäc cuûa ngöôøi Maï hay
ngöôøi Stieâng hieän nay, nhöng kích côõ lôùn hôn. Chieác ghe naày coù
nieân ñaïi treân döôùi 1.300 naêm(43). Doïc theo caùc soâng
raïch truõng thuoäc huyeän Bình Chaùnh ngöôøi ta cuõng phaùt hieän leû
teû nhieàu loaïi goám söù coù ñaëc tröng vaên hoùa OÙc Eo. Coøn taïi
Hoùc Moân vaø Cuû Chi, treân caùc vuøng goø cao, ngöôøi ta cuõng phaùt
hieän nhieàu loaïi goám OÙc Eo, nhöõng chieác baøn, vaø chaøy nghieàn.
Rieâng taïi Goø Caây Mai, ngöôøi ta ñaøo ñöôïc nhöõng vieân gaïch côõ
lôùn, nhöõng phieán ñaù vaø töôïng Vishnu baèng sa thaïch, ñaëc bieät
laø hai mieáng vaøng laù coù chaïm troå. Taát caû ñeàu coù nieân ñaïi
vaøo theá kyû thöù V, nghóa laø nieân ñaïi töông öùng vôùi neàn vaên
hoùa OÙc Eo. Nhö vaäy laø vaøo naêm 1802, ngöôøi ñaõ xaây chuøa Phuïng
Sôn treân moät caáu truùc thuoäc vaên hoùa OÙc Eo.
Taïi
khu di chæ Goø Caây Me trong aáp Bình Thaïnh, xaõ Trung Hieáu, vaø aáp
Bình Phuïng thuoäc xaõ Trung Hieäp, quaän Vuõng Lieâm thuoäc tænh Vónh
Long, oâng L. Malleret cho raèng coù theå taïi vuøng naày ñaõ töøng coù
moät thaønh phoá cuõ cuûa vöông quoác Phuø Nam vì taïi Noãng Vua vaø
Baøu Vaøng daân chuùng ñòa phöông ñaõ ñaøo ñöôïc raát nhieàu töôïng
vaøng vaø nhöõng maûnh goám söù raát laï. Coù theå thaønh phoá naày naèm
trong ñòa phaän cuûa caùc xaõ Trung Hieäp, Trung Hieáu vaø Trung An
thuoäc quaän Vuõng Lieâm. Tuy nhieân, vì tình traïng chieán tranh ngaøy
caøng khoác lieät neân oâng Malleret phaûi ñình chæ vieäc khai quaät khu
Goø Caây Me vaøo naêm 1963. Ñeán naêm 1980, ngöôøi ta ñaõ laáy ñi raát
nhieàu gaïch taïi Goø Caây Me. Naêm 1995, trong khi ñaøo keânh trong
vuøng laân caän Goø Caây Me, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ra nhöõng daõy
goám trang trí raát ñeïp, ñaây chæ coù theå laø nôi cö truù cuûa haøng
vua chuùa hay hoaøng gia cuûa moät vöông quoác maø thoâi. Theo caùc nhaø
khaûo coå hoïc thì coù leõ ñaây laø di tích duy nhaát ôû vuøng chaâu
thoå soâng Cöûu Long coøn nguyeân veïn chöa bò ñaøo bôùi töø tröôùc tôùi
nay. Thaùng 12 naêm 1998, Vieän Khaûo Coå Hoïc Vieät Nam ñaõ tieán
haønh ñaøo moät hoá thaùm saùt treân ruoäng luùa naèm veà phía Taây cuûa
khu di chæ vaø ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy raát nhieàu lôùp goám söù ñieån
hình cuûa neàn vaên hoùa OÙc Eo. Ñieàu ñaùng chuù yù ôû ñaây laø nhöõng
nhaø
khaûo
coå Vieät Nam ñaõ khaùm phaù ra nhieàu kieán truùc phöùc taïp, coù
nieân ñaïi töø theá kyû thöù IX ñeán theá kyû thöù X sau Taây lòch.
Ñieàu naày chöùng toû nhöõng kieán truùc thaùp naày ñaõ ñöôïc xaây beân
treân moät taàng vaên hoùa khaùc haún. Caùc nhaø khaûo coå phoûng ñoaùn
coù leõ coù söï cö truù tröôùc cuûa moät cö daân coå ñaïi maø sau naày
vaøo theá kyû thöù IX ñeán theá kyû thöù X, ngöôøi ta môùi xaây döïng
leân moät kieán truùc khaùc beân treân. Ñaây laø laàn ñaàu tieân maø
caùc nhaø khaûo coå hoïc khaùm phaù ra moät di chæ kieán truùc naèm
treân moät taàng vaên hoùa cuûa cö daân thuoäc taàng vaên hoùa OÙc Eo.
Töø ñoù ngöôøi ta coù theå taùch bieät hai taàng vaên hoùa khaùc nhau
naày, vaø ñieàu naày cuõng cho thaáy tröôùc khi ngöôøi Chaân Laïp coù
maët ôû vuøng haï löu soâng Cöûu Long, ñaõ coù cö daân coå ñaïi vaø moät
vöông quoác ngöï trò treân vuøng chaâu thoå naày. Phaûi chaêng ñaây
chính laø cö daân cuûa vöông quoác Phuø Nam? Khoâng coøn nghi ngôø gì
nöõa, vì nhöõng kieán truùc cuûa taàng beân döôùi kieán truùc beân treân
taïi Goø Caây Me töông öùng vôùi loái kieán truùc cuûa ngöôøi Phuø Nam.
Taïi ñaây ngoaøi nhöõng moä taùng, ngöôøi ta coøn tin raèng ñaây cuõng
chính laø nôi maø cö daân Phuø Nam ñaõ töøng duøng laøm nôi cheá taùc
kim loaïi, vì trong nhöõng hieän vaät khai quaät ñöôïc coù raát nhieàu
noài goám raát daøy nhö noài naáu kim loaïi. Ñöôïc bieát daân Phuø Nam
raát gioûi veà ngheà luyeän
kim. Hieän nay caùc nhaø khaûo coå trong vaø ngoaøi nöôùc Vieät Nam
ñang hy voïng raát nhieàu veà di chæ Goø Caây Me trong quaän Vuõng Lieâm
thuoäc tænh Vónh Long, vì ñaây laø moät khu di chæ haõy coøn gaàn nhö
nguyeân veïn, chöa bò ñaøo bôùi, vaø raát coù theå khu Goø Caây Me seõ
laø ñaùp soá cho taát caû nhöõng caâu hoûi veà moät neàn vaên minh mang
teân OÙc Eo.
Thay Lôøi Keát:
Toùm
laïi, ngay töø nhöõng naêm giöõa haäu baùn theá kyû thöù XIX, khi maø
nhöõng coå vaät ñaàu tieân ñöôïc caùc nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp
phaùt hieän cho ñeán ngaøy nay ñaõ traûi qua hôn 150 naêm. Daàu thôøi
gian moät traêm naêm möôi naêm khoâng daøi so vôùi khoaûng thôøi gian
maø vuøng ñaát naày ñaõ bò chìm trong queân laõng trong suoát gaàn 1.500
naêm, nhöng chính trong khoaûng thôøi gian ngaén nguûi aáy, khoâng
bieát bao nhieâu ñieàu bí aån veà vöông quoác Phuø Nam ñaõ ñöôïc phôi
baøy. Vaøo khoaûng naêm 1878 ñeán naêm 1879, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy
taïi chuøa Prasat Pram Loven moät neàn vaên minh chöõ Phaïn taïi chuøa
Goø Thaùp, thuoäc tænh Ñoàng Thaùp ngaøy nay. Naêm 1881, ñaïi uùy
Silvestre, moät vieân quan ôû Sa Ñeùc, thoâng baùo treân Taäp San cuûa
hoäi Ñòa Lyù Hoïc Rochefort raèng oâng ñaõ tìm thaáy moät “baùnh xe
baèng ñaù, baùnh xe linh thieâng, bieåu töôïng cuûa söï thoáng trò toaøn
caàu” vaø oâng cuõng ñaõ phaùt hieän nhöõng ñöôøng moùng cuûa pheá tích
Prasat Pram Loven. Ñeán naêm 1931, nhaø khaûo coå hoïc G. Coedeøs ñaõ
coâng boá boán baûn minh vaên khaùc cuõng ñöôïc tìm thaáy taïi Goø Thaùp
Möôøi, coù nieân ñaïi töø theá kyû thöù V ñeán theá kyû thöù VIII. Naêm
1937, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp Louis Malleret tieáp tuïc khai
quaät vaø khaûo saùt caùc vuøng Goø Caây Thò, Goø OÙc Eo, vaø Gioàng
Caùt ôû An Giang. Sau naêm 1975, sau khi chieán tranh chaám döùt, caùc
nhaø khaûo coå Vieät nam tieáp tuïc khai quaät treân moät ñòa baøn qui
moâ hôn. Ngöôøi ta ñaõ tuaàn töï khai quaät nhöõng coâng trình kieán
truùc coå ôû Nam Kyø traûi roäng treân moät ñòa baøn töø mieàn Ñoâng qua
mieàn taây vaø ñöôïc phaân boá thaønh töøng cuïm vôùi qui moâ khaù lôùn
nhö nhöõng cuïm OÙc Eo, Goø Thaùp Möôøi, Thaát Sôn, Bình Taû, vaân
vaân. Söï taäp trung cuûa caùc di tích ít nhaát cuõng cho chuùng ta
thaáy ñöôïc phaàn naøo veà söï phaân boá cuûa caùc coäng ñoàng cö daân
coå qua nhieàu theá kyû trong quaù trình phaùt trieån cuûa nhöõng khu
sinh hoaït trong caùc khu ñoâ thò coå trong khoaûng möôøi theá kyû sau
taây lòch. Cuoái cuøng, ñöông nhieân töø nhöõng khai quaät vaø nghieân
cöùu noùi treân ñaõ khieán cho caùc nhaø khaûo coå hoïc coù moät nhaän
ñònh roõ raøng hôn veà nhöõng coâng trình kieán truùc coå ôû Nam Kyø töø
vaøi theá kyû tröôùc taây lòch cho ñeán khi vöông quoác Phuø Nam thaønh
hình vaø taøn luïn vaøo cuoái theá kyû thöù VI. Vôùi nhöõng keát quaû
khaû dó giuùp cho chuùng ta coù theå nhaän thöùc moät caùch roõ neùt veà
hình aûnh cuûa moät vöông quoác mang teân Phuø Nam vaø neàn vaên hoùa
OÙc Eo moät thôøi röïc rôõ cuûa noù. Tuy nhieân, boån phaän cuûa nhöõng
ngöôøi ñi sau chuùng ta laø phaûi coù nhieäm vuï baûo toàn nhöõng di
saûn vaên hoùa cuûa tieàn nhaân(44), vöøa khai quaät khaûo
coå, vöøa truøng tu nhöõng di tích lòch söû vaø vaên hoùa, nhaát laø
vieäc baûo quaûn caùc di vaät khai quaät
ñöôïc
ñeå traùnh tình traïng khai quaät xong khoâng baûo veä ñöôïc laâu daøi,
nhö vaäy chuùng ta ñaõ voâ tình huûy hoaïi di saûn cuûa tieàn nhaân.
Chuù Thích:
(1) ![]()
Moät hoïc giaû ngöôøi Thuïy Ñieån.
(2) Ñoâng Sôn laø teân cuûa moät ñòa danh naèm veà phía Nam cuûa Haø Noäi.
(3) Hang “Töû Thaàn” laø hang maø ngöôøi xöa duøng laøm nôi ñòa taùng ngöôøi cheát, taïi vuøng cöïc Baéc Thaùi Lan.
(4) OÙc Eo thuoäc vuøng nuùi Ba Theâ, ngaøy nay laø xaõ Voïng Theâ, huyeän Thoaïi Sôn, tænh An Giang.
(5) Khaûo Coå Hoïc ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long.
(6) Quyeån
‘Neàn Vaên Minh – Quaù Khöù vaø Hieän Taïi’ cuûa moät nhoùm giaùo sö
thuoäc caùc tröôøng ñaïi hoïc Myõ-Nhaät, do nhaø xuaát baûn Narper
Colins xuaát baûn vaøo naêm 1992.
(7) Thuûy
Kinh Chuù laø moät cuoán saùch ñöôïc vieát töø hoài ñaàu Taây lòch,
noùi veà soâng ngoøi taïi Trung Hoa vaø caùc vuøng phía Nam. Saùch do
ngöôøi thôøi Tam Quoác (220-265), tuy nhieân ñeán nay vaãn chöa ai bieát
ñích xaùc teân cuûa taùc giaû. Saùch goàm 3 quyeån, ghi cheùp veà 136
con soâng, moãi con soâng ñöôïc vieát thaønh moät thieân. Ñeán thôøi
Haäu Nguïy, Lòch Ñaïo Nguyeân (466-527) ñaõ vieát lôøi chuù thích vaø
ñaõ coù daãn ra 60 choã sai laàm cuûa boä Thuûy Kinh Chuù. Quyeån Thuûy
Kinh Chuù Sôù cuûa Lòch Ñaïo Nguyeân goàm 30 vaïn chöõ, nhieàu gaáp 20
laàn boä saùch nguyeân goác.
(8) Nghóa Tònh laø moät nhaø haønh höông Trung Hoa vaøo theá kyû thöù VII.
(9) Caùc vua Phuø Nam ñeàu laáy danh hieäu laø Sailaraja, theo tieáng Phaïn coù nghóa laø Vua Nuùi.
(10) Qua
baûn dòch thö tòch coå Trung Hoa cuûa P. Pelliot, chuùng ta thaáy P.
Pelliot ñaõ thaúng thöøng baùc boû yù kieán cuûa E. Aymonier cho raèng
Phuø Nam chính laø Chaân Laïp sau naày. Vaøo naêm 1903, P. Pelliot cho
xuaát baûn taäp saùch nhan ñeà “Nöôùc Phuø Nam” vaø P. Pelliot keát
luaän: “Cuoái cuøng neáu nhö söï kieän lòch söû chöùng minh cho giaû
thuyeát cuûa toâi veà moät nöôùc Phuø Nam coù tröôùc nöôùc Cam Boát lòch
söû maø nöôùc naày naèm veà phía Baéc, thì toâi cuõng khoâng phaûi
ngaïc nhieân khi thaáy coù söï khaùc bieät ít nhieàu veà toäc ngöôøi
cuûa nöôùc phuï thuoäc (Cam Boát) laø caùch maø taùc giaû duøng ñeå goïi
nöôùc Chaân Laïp hay nöôùc Campuchia thôøi phoâi thai, vaø nöôùc toân
chuû (Phuø Nam).” Ñaây coù theå ñöôïc coi nhö laø caùi moác môû ñaàu cho
vieäc nghieân cöùu veà nöôùc Phuø Nam. Quyeån saùch “Nöôùc Phuø Nam”
cuûa P. Pelliot ñöôïc xem nhö neàn taûng ñaùng tin caäy cho nhöõng ai
coù yù ñònh tieáp tuïc nghieân cöùu veà moät nöôùc Phuø Nam coå trong
vuøng Ñoâng Nam Chaâu AÙ.
Theo
Nguyeãn Thò Haäu & Leâ Thanh Haûi trong “Khaûo Coå Hoïc Bình Daân
Nam Boä Vieät Nam Töø Thöïc Nghieäm Ñeán Lyù Thuyeát”, NXB TPHCM, 2010,
tr. 128-132, di vaät phoå bieán trong caùc di tích OÙc Eo töø giai ñoaïn
sôùm ñeán muoän laø ñoà goám, coù theå ñöôïc chia laøm 4 loaïi hình
chính: vaät lieäu xaây döïng (gaïch ngoùi, ñieâu khaéc, phuø ñieâu trang
trí), coâng cuï saûn xuaát (baøn xoa, chì löôùi, doïi se sôïi, noài
naáu kim loaïi), ñoà gia duïng (beáp loø, ñeøn, huõ, bình, noái lôùn
nhoû), ñoà thôø cuùng (bình vaø ly chaân cao). Veà chaát lieäu, goám OÙc
Eo haàu heát laø ñaát nung xöông goám khaù mòn, goám maøu ñoû hay naâu
hoàng hoaëc xaùm ñen.
(1) Nhöõng
gì ñöôïc tìm thaáy trong vuøng Nuùi Saäp chæ laø moät phaàn nhoû trong
kho taøng ñoà goám cuûa vaên hoùa OÙc Eo maø thoâi. Tuy nhieân, nhöõng
di vaät goám coå cuõng cho chuùng ta nhaän bieát ñöôïc veà ñôøi soáng
cuûa chuû nhaân vaên hoùa OÙc Eo.
(2) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 54, Goø Caây Tung
naèm trong xaõ Thôùi Sôn, huyeän Tònh Bieân, tænh An Giang ngaøy nay
(tröôùc naêm 1975 thuoäc tænh Chaâu Ñoác). Ñaây laø moät goø ñaát lôùn,
roäng khoaûng 11.700 meùt vuoâng, ñænh goø cao khoaûng 13,50 meùt so
vôùi maët ruoäng thaáp chung quanh, caùch nuùi Sam khoaûng 15 caây soá
veà phía Baéc vaø Nuùi Keùt khoaûng 2 caây soá veà phía Nam. Thaùng 12
naêm 1993, ñoaøn khaûo coå Vieät Nam phoái hôïp vôùi Sôû Vaên Hoùa
Thoâng Tin tænh An Giang ñaõ khai quaät di tích naày laàn thöù nhaát,
vaø ñeán thaùng 3 naêm 1995 tieáp tuïc khai quaät laàn thöù hai.
(3) Naèm trong tænh Long An ngaøy nay.
(4) Gioàng
Caù Voà vaø Gioàng Pheät naèm trong huyeän Caàn Giôø. Theo quyeån
“Khaûo Coå Hoïc Bình Daân Nam Boä-Vieät Nam” cuûa TS. Nguyeãn thò Haäu
vaø Thaïc Só Leâ thanh Haûi, NXB Toång Hôïp TPHCM 2010, tr. 206-207,
ngöôøi ta tìm thaáy taïi nhöõng nôi naày 32 chieác khuyeân tai hai ñaàu
thuù (Gioàng Pheät 5 chieác baèng ñaù ngoïc vaø taïi Gioàng Caù Voà 27
chieác, trong ñoù coù 19 chieác baèng ñaù vaø 8 chieác baèng thuûy
tinh). Ñaëc bieät, ôû Gioàng Caù Voà coøn tìm thaáy moät chieác khuyeân
tai hai ñaàu thuù baèng ñaù hình chieác khaùnh, ñaây laø tieâu baûn
ñoäc ñaùo nhaát cuûa loaïi hình naày vaø cho ñeán nay laø tieâu baûn duy
nhaát ñaõ tìm thaáy ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ. Taïi Gioàng Caù Voà,
ñaõ tìm thaáy 4 caëp khuyeân tai hai ñaàu thuù baèng ñaù gioáng nhau
trong moä chum. Quan troïng hôn, trong moä chum di coát coøn khaù nhieàu
soï coøn nguyeân vôùi hai haøm ñaày ñuû coù moät khuyeân tai hai ñaàu
thuù baèng ñaù maøu xanh naèm aùp saùt vaøo tay traùi raát ngay ngaén.
Moùc ñeo hai caëp söøng quay leân treân, hai mieäng ôû phía döôùi ñuùng
tö theá vaø vò trí cuûa moät khuyeân tai. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tìm
thaáy töôïng hai hay nhieàu ñaàu chim, khuyeân tai 3 maáu, haït chuoãi
maõ naõo vôùi nhieàu hình daùng vaø kích côõ khaùc nhau, haït chuoãi vaø
voøng ñeo baèng thuûy tinh. Ñieàu naày chöùng toû chuû nhaân vaên hoùa
Gioàng Pheät vaø Gioàng Caù Voà ñaõ söû duïng ñoà trang söùc naày ôû caû
nam laãn nöõ. Coù theå noùi ñoà trang söùc cuûa Gioàng Caù Voà vaø
Gioàng Pheät ñaõ theå hieän khaû naêng hoäi tuï nhöõng yeáu toá ñaëc
tröng cuûa nhieàu neàn vaên hoùa trong buoåi ban sô cuûa thôøi ñaïi saét
ôû Ñoâng Nam AÙ, trong ñoù aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Sa Huyønh laø
khaù ñaäm neùt.
(5) Moät loaïi voû caây ñöôïc giaõ nhuyeãn pha vôùi ñaát seùt ñeå laøm taêng ñoä dính keát.
(6) Tröôùc kia thuoäc tænh Gia Ñònh, ngaøy nay thuoäc TPHCM.
Cuïm
Bình Taû naèm trong xaõ Ñöùc Hoøa, huyeän Ñöùc Hoøa, tænh Long An. Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 68, trong cuïm naày
coù caùc di tích kieán truùc xaây döïng treân caùc goø ñaát nhö Goø
Caùi Thaùp, Goø Choøm Moät, Goø Ñoàn, Goø Thaùp Laáp, Goø Naêm Töôùc,
Goø Xoaøi, vaân vaân. Ñaây laø nhöõng ñeàn thaùp coù hình vuoâng hoaëc
gaàn nhö vuoâng. Rieâng taïi kh Goø Ñoàn coù nhöõng ñöôøng gaïch xaây
baèng khuoân vieân chöõ nhaät bao quanh ñieän thôø. Ngoaøi ra, trong
cuïm di tích Bình Taû coøn coù nhieàu baøu nöôùc coå nhö Baøu Sen, Baøu
Sao, Baøu Sình, Baøu Buø Lôøi. Ñaây laø moät loaïi di tích khaù phoå
bieán ôû vuøng ñaát cao ven soâng Vaøm Coû Ñoâng. Naêm 1931, J.N. Claeys
ñaõ khôûi coâng ñaøo moät vaøi hoá thaùm saùt trong khu di tích Goø
Ñoàn (sôû dó noù coù teân Goø Ñoàn, vì vaøo nhöõng naêm 1967 ñeán 1970,
(1) quaân
ñoäi Myõ ñaõ xaây döïng moät caùi ñoàn lôùn ngay treân goø ñaát naày)
trong xaõ Ñöùc Hoøa Haï, huyeän Ñöùc Hoøa, tænh Long An. Nhöõng naêm
1987 vaø 1988, Baûo Taøng tænh Long An ñaõ toå chöùc khai quaät di tích
taïi ñaây. Ngöôøi ta tìm thaáy moät kieán truùc ñeàn thaùp chính hình
vuoâng moãi caïnh khoaûng 11,50 meùt, vaø moät ñeàn thaùp phuï cuõng
hình vuoâng moãi caïnh khoaûng 5 meùt. Neàn thaùp coøn cao khoaûng 1,60
meùt goàm 20 lôùp gaïch xaây. Hai ngoâi ñeàn naày caùch nhau khoaûn 25
meùt. Di tích Goø Ñoàn coù nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù VIII
ñeán theá kyû thöù XI. Thaùng 5 naêm 1987, Baûo Taøng tænh Long An ñaõ
toå chöùc khai quaät di tích taïi Goø Naêm Töôùc trong xaõ Ñöùc Hoøa
Haï, huyeän Ñöùc Hoøa, tænh Long An. Goø cao khoaûng 4 meùt. Ngöôøi ta
ñaõ phaùt hieän taïi ñaây moät kieán truùc baèng gaïch daøi 17,40 meùt
theo höôùng ñoâng taây, roäng khoaûng 11,20 meùt theo höôùng baéc nam,
nhöng chæ coøn laïi phaàn moùng maø thoâi. Goø Naêm Töôùc coù nieân ñaïi
khoaûng töø theá kyû thöù VII ñeán theá kyû thöù VIII sau taây lòch.
Ñeán thaùng 8 naêm 1987, Baûo Taøng tænh Long An ñaõ toå chöùc khai
quaät di tích taïi khu Goø Xoaøi trong xaõ Ñöùc Hoøa Haï, huyeän Ñöùc
Hoøa, tænh Long An. Tröôùc ñaây goø naày coù teân laø Choøm Maû, cao
khoaûng treân 4 meùt. Sau khi khai quaät ngöôøi ta phaùt hieän ra moät
kieán truùc baèng gaïch coù hình vuoâng, moãi caïnh roäng khoaûng 15,40
meùt, maët chính quay veà höôùng ñoâng. Sau khi xeùt nghieäm, ngöôøi ta
cho bieát di tích Goø Xoaøi coù nieân ñaïi vaøo khoaûng theá kyû thöù VI
ñeán thöù VII sau taây lòch.
(2) Bhavavarman laø teân cuûa moät hoaøng thaân Phuø Nam.
(3) Loaïi coû moïc treân caùc ñoàng hoang ñöôïc noâng daân duøng ñeå laøm ñeäm hay moät soá vaät duïng khaùc.
(4) Theo
quyeån “Khaûo Coå Hoïc Bình Daân Nam Boä-Vieät Nam” cuûa TS. Nguyeãn
thò Haäu vaø Thaïc Só Leâ thanh Haûi, NXB Toång Hôïp TPHCM 2010, tr.
253, giai ñoaïn muoän cuûa vaên hoùa Ñoàng Nai xuaát hieän nhöõng di
tích moä taùng vôùi ‘taùng thöùc’ chuû ñaïo laø ‘moä chum’: than tro
hoûa taùng hoaëc di coát ñöôïc choân nguyeân veïn trong nhöõng chum, voø
lôùn baèng goám hay baèng goã, cuøng nhieàu ñoà tuøy taùng coù giaù trò
nhö trang söùc ñaù ngoïc, maõ naõo, thuûy tinh, giaùo saét, ñoà goám
minh khí noåi baät laø boä söu taäp 26 ‘khuyeân tai hai ñaàu thuù’ taïi
di tích Gioàng Caù Voà, soá löôïng nhieàu nhaát ñöôïc tìm thaáy trong
caùc di tích moä chum ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ. Vaên hoùa Ñoàng Nai
phaùt trieån trong thieân nieân kyû I-II tröôùc taây lòch ñaõ ñöôïc
nhìn nhaän nhö böôùc môû ñaàu cho truyeàn thoáng vaên hoùa baûn ñòa ôû
Nam Boä.
(5) Chính
truyeàn thoáng vaên hoùa Ñoàng Nai cuøng vôùi moät soá yeáu toá vaên
hoùa cuûa cö daân coå Ñoàng Nai ñaõ laø nhöõng yeáu toá quan troïng ñeå
hình thaønh neàn vaên hoùa OÙc Eo noåi tieáng töø theá kyû thöù nhaát
ñeán theá kyû thöù saùu sau taây lòch.
(6) Vaên
hoùa Gioàng Pheät ñöôïc xeáp vaøo vaên hoùa Tieàn OÙc Eo. Theo quyeån
“Khaûo Coå Hoïc Bình Daân Nam Boä-Vieät Nam” cuûa TS. Nguyeãn thò Haäu
vaø Thaïc Só Leâ thanh Haûi, NXB Toång Hôïp TPHCM 2010, tr. 206, Ñoà
goám tuøy taùng ôû Gioàng Pheät vaø Gioàng Caù Voà ñeã daøng nhaän thaáy
nhöõng yeáu toá cuûa goám söù Sa Huyønh veà loaïi hình vaø hoa vaên.
Thuû phaùp trang trí goám cuûa cö daân Sa Huyønh laø khaéc vaïch keát
hôïp in meùp soø vaø toâ maøu, chuû yeáu laø toâ ñen aùnh chì, cuõng
chính laø thuû phaùp trang trí goám cuûa chuû nhaân nhoùm moä chum
Gioàng Caù Voà vaø Gioàng Pheät.
Theo
Leâ Höông trong “Söû Lieäu Phuø Nam”, Saøi Goøn, 1974, tr. 27-35, vaøo
thaùng 2 naêm 1944, nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp teân Louis Malleret
ñaõ ñeán vuøng Myõ Laâm, toång
(1) Kieân
Haûo, tænh Raïch Giaù ñeå khai quaät di tích moät thaønh phoá bò suïp
ñoå trong loøng ñaát. Ñoù laø vuøng haûi caûng OÙc Eo cuûa vöông quoác
Phuø Nam, nôi tieáp ñoùn caùc thöông thuyeàn ngoaïi quoác. teân xöa laø
UR-KEÂV, coù nghóa laø lay chuyeån hay xoâ ñaåy, laøm chaán ñoäng.
Ngöôøi xöa ñaõ goïi nhö vaäy coù leõ ñeå ghi daáu moät thò traán bò
choân vuøi vì ñòa chaán hoaëc vì naïn hoàng thuûy ñaõ mang ñaát phuø sa
ñoå xuoáng quaù nhieàu vaø moät caùch baát ngôø. Giaû thuyeát naày coù
phaàn hôïp lyù hôn moät giaû thuyeát khaùc cho raèng UR-KEÂV gaàn gioáng
nhö chöõ OÂ-Keo cuûa ngöôøi Khmer, coù nghóa laø ‘con raïch quí giaù’
hay ‘raïch kim cöông’. Coù theå thôøi ñoù bôø bieån coøn naèm saâu trong
noäi ñòa ngaøy nay, roài do moät traän thieân tai, phuø sa laøm ñoå
saäp xuoáng caû thò traán, choân vuøi taát caû vaøo loøng ñaát. Vaø töø
ñoù moãi naêm cöù boài theâm moät ít cho tôùi baây giôø, sau hôn 15 theá
kyû, bôø bieån hieän taïi caùch haûi caûng xöa khoaûng 25 ngaøn thöôùc.
Ngoaøi vuøng OÙc Eo, ngöôøi ta coøn tìm thaáy ôû phía taây U Minh
Thöôïng, thuoäc Caø Mau ngaøy nay, nhöõng chieác ghe coù coät buoàm lôùn
vaø nhöõng daãy soø oác, voû oác naèm loä thieân haøng ngaøn thöôùc ôû
Gioàng Ñaù, xaõ Baøn taân Ñònh, Raïch Giaù vaø giöõa vuøng Nuùi Saäp.
Ngöôøi ñôøi sau thaéc maéc khoâng hieåu vì sao vuøng OÙc Eo bò choân
vuøi döôùi lôùp caùt? Nhìn vaøo nhöõng moùn vaät khai quaät ñöôïc, caùc
nhaø khaûo coå coù theå chöùng minh laø daân chuùng ñaõ haáp taáp rôøi
boû moät caùch voäi vaøng ñeán noãi nhöõng ñoà quí giaù nhö nöõ trang,
vaøng baïc cuõng khoâng kòp mang theo. Phaûi chaêng ñaõ xaõy ra moät
traän thieân tai haõi huøng aäp tôùi vuøng OÙc Eo? Theo taøi lieäu ñòa
chaát thì haàu nhö moãi naêm caû vuøng chaâu thoå soâng Cöûu Long ñeàu
bò chìm ngaäp trong nöôùc luõ vôùi lôùp phuø sa gaàn hai tyû thöôùc
khoái. Chính oâng Louis Malleret, sau khi nghieân cöùu kyõ löôõng cuõng
ñaõ keát luaän thôøi ñoù haøng naêm OÙc Eo cuõng chìm trong luõ nhö
ngaøy nay, nhöng coù leõ traän luït vaøo cuoái theá kyû thöù VII kinh
hoàn ñeán noãi thình lình haøng tyû tyû thöôùc buøn ñaát phuø sa ñoå uïp
vaøo thaønh phoá OÙc Eo, baát ngôø choân vuøi taát caû vaøo loøng ñaát.
Vaø cöù theá moãi naêm lôùp phuø sa môùi boài leân maët lôùp phuø sa
cuõ vôùi chieàu daøy khoaûng töø 0,00016 ñeán 0,0005 meùt, nghóa laø töø
0,016 ñeán 0,05 meùt moãi theá kyû.
(2) Theo Leâ Höông trong “Söû Lieäu Phuø Nam”, Taùc giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1974, tr. 37-40.
(3) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 29, taïi vuøng naày
vaøo nhöõng naêm 1931 ñeán naêm 1936, P. Paris ñaõ laàn löôït ghi nhaän
khoâng aûnh khoaûng gaàn 30 ñöôøng nöôùc coå. Nhöõng ñöôøng nöôùc coå
naày hôïp thaønh maïng löôùi thuûy ñaïo daøi haøng traêm caây soá,
thuaän tieän cho cuoäc soáng cö daân trong vuøng. Caùc ñòa ñieåm sinh
hoaït cuûa cö daân coå trong vuøng naày haàu nhö ñeàu naèm ven bôø hoaëc
gaàn caùc ñöôøng nöôùc goàm caùc khu di tích OÙc Eo-Ba Theâ, Phum Quao
(An Giang), vaø Neàn Chuøa (Kieân Giang), vaân vaân.
(4) Luùa “Trôøi Cho” laø loaïi luùa noåi trong vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi. Noù coøn coù teân laø luùa hoang hay luùa ma.
Khu
“Neàn Chuøa” naèm trong xaõ Taân Hoäi, quaän Taân Hieäp, tænh Kieân
Giang, caùch OÙc Eo khoaûng 12 caây soá veà phía Taây Nam, vaø caùch thò
xaõ Raïch Giaù khoaûng 12 caây soá veà phía Baéc. Theo quyeån “Khaûo
Coå Hoïc Bình Daân Nam Boä-Vieät Nam” cuûa TS. Nguyeãn thò Haäu vaø
Thaïc Só Leâ thanh Haûi, NXB Toång Hôïp TPHCM 2010, tr. 186-187, caùc
cuoäc khai quaät quan troïng ñöôïc ghi nhaän laø taïi caùc di tích Neàn
Chuøa (Kieân Giang), OÙc Eo (An Giang), Goø Thaùp (Ñoàng Thaùp), Ñaù
Noåi (An Giang), Caây Gaùo (Ñoàng Nai), Löu Cöø (Traø Vinh), Bình
Taû-Goø Xoaøi (Long An), Goø Thaønh (Tieàn Giang), Chuøa Goø (Saøi Goøn), laø nhöõng di tích vaên hoùa OÙc Eo ñöôïc xem laø di tích lòch söû cuûa quoác gia. Di tích
(1) kieán
truùc trong vaên hoùa OÙc Eo goàm di tích cö truù, kieán truùc ñeàn
thaùp vaø moä taùng. Vaät lieäu xaây döïng goàm goã, gaïch, ñaù. Ngoaøi
ra, haøng ngaøn hieän vaät nguyeân veïn laøm baèng caùc chaát lieäu nhö
vaøng, baïc, ñoàng, thieác, chì, thuûy tinh, ñaù, goã, vaø goám söù.
Noåi baät nhaát laø caùc loaïi ñoà trang söùc, töôïng thôø vaø ñoà goám
gia duïng. Ñaây cuõng laø saûn phaåm cuûa caùc ngheå thuû coâng phaùt
trieån cao vaø tinh xaûo. Beân caïnh ñoù ngöôøi ta cuõng tìm thaáy
nhieàu di chæ xöôûng cheá taïo ñoà goám vaø ñoà trang söùc. Trong khi
ñoù, theo quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc
Coå) cuûa Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 30, khu
di tích Neàn Chuøa naèm taïi ñieåm giaùp ranh cuûa Lung Lôùn (Lung
Gieáng Ñaù) chaïy theo höôùng ñoâng baéc-taây nam vaø Raïch OÂng Chaïy
(kinh Thaày Thoâng) chaïy theo höôùng taây baéc-ñoâng nam. Quaõng tieáp
noái töø Lung Lôùn ñeán vònh Raïch Giaù ñöôïc goïi laø kinh Naêm Lieãu.
Ñaây laø vuøng coù nhieàu kinh raïch chaïy ngoaèn ngoeøo treân vuøng
truõng thaáp vaø sình laày nhö kinh Chaø Vaø ôû phía ñoâng baéc, raïch
Taø Keo ôû phía taây nam, vaø lung Raïch Giaù ôû phía ñoâng. Caùc doøng
nöôùc chaûy theo hai höôùng: phía ñoâng ñoå ra kinh Raïch Giaù-Long
Xuyeân, vaø phía nam ñoå ra kinh Raïch Giaù-Haø Tieân. Khu di tích Neàn
Chuøa naèm giöõa vuøng ñaàm laày ñaõ caïn vaø ñaõ bieán thaønh ruoäng
luùa coù ñoä cao 2 meùt so vôùi möïc nöôùc bieån. Lung Lôùn chaïy töø
Traùp Ñaù (An Giang) ñeán Neàn Chuøa xuyeân qua khu di tích OÙc Eo daøi
khoaûng 30 caây soá. ÔÛ ñoaïn cuoái, lung taùch ra laøm hai laø Lung Sen
ôû phía ñoâng vaø Lung Naêng ôû phía taây, taïo thaønh voøng truõng
chung quanh goø. Maëc daàu chæ coøn laïi phaàn moùng, vieäc khai quaät
khu di tích kieán truùc coå treân goø Neàn Chuøa ñaõ ñem laïi moät hình
aûnh cuï theå cuûa loaïi kieán truùc naëng baèng ñaù trong vaên hoùa OÙc
Eo. Ñaây laø kieán truùc lôùn nhaát thuoäc loaïi naày ñöôïc phaùt hieän
cho ñeán ngaøy nay. Taát caû nhöõng maãu than laáy ñöôïc töø khu di
tích naày ñeàu coù nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù V ñeán theá kyû
thöù VI sau taây lòch.
(2) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 34, goø Caây Troâm
coøn coù teân laø Dwl Samron. Trong ñôït khaûo saùt naêm 1942, ngoaøi
nhöõng khai quaät kieán truùc, nhaø khaûo coå Louis Malleret cuõng ñaõ
tìm thaáy ôû chaân goø phía taây nam moät ‘linga’ lôùn, cao 1,73 meùt
baèng sa thaïch. Vaøo thaùng 3 naêm 1983, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM
hôïp cuøng Baûo taøng tænh An Giang ñaõ khai quaät tieáp khu Goø Caây
Troâm. Ngöôøi ta tìm thaáy treân goø naày moät di tích xaây döïng baèng
gaïch côõ lôùn, khoâng coù töôøng che chaén nhö nhöõng thaùp coå, vaø
cuõng khoâng tìm thaáy daáu veát cuûa maùi che, coät truï, chaân taùn
hay xaø ngang. Cuõng nhö söï keát luaän cuûa oâng Louis Malleret, caùc
nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam ñoaùn ñònh nieân ñaïi cuûa di tích naày
trong khoaûng töø theá kyû thöù V ñeán theá kyû thöù VII, nghóa laø coù
cuøng nieân ñaïi vôùi caùc di tích treân Gioàng Caùt, Goø OÙc Eo vaø Goø
Caây Thò.
Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 36, ngaøy nay Goø
Caây Thò naèm trong xaõ Voïng Theâ, huyeän Thoaïi Sôn, tænh An Giang,
trong caùnh ñoàng OÙc Eo, caùch Goø OÙc Eo veà phía nam khoaûng 260
meùt, caùch Gioàng Caùt veà phía ñoâng baéc khoaûng 500 meùt, vaø caùch
di tích Linh Sôn treân trieàn nuùi Ba Theâ khoaûng 1.600 meùt veà phía
taây baéc. Trong naêm 1999, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM hôïp cuøng
Baûo taøng tænh An Giang ñaõ khai quaät tieáp khu Goø Caây Thò. Nhieàu
loaïi hình di tích bao goàm kieán truùc, moä taùng, khu cö truù vaø
nhieàu di vaät ñaõ ñöôïc tìm thaáy, chuû yeáu laø goám söù OÙc Eo. Cuoäc
khai quaät naày cuõng laøm xuaát loä toaøn boä kieán truùc baèng gaïch
roäng 22 meùt theo höôùng baéc-nam, daøi 24,54 meùt theo höôùng
ñoâng-taây. Kieán truùc goàm 36 töôøng moùng gaïch, taïo thaønh nhieàu
(1) caáu
truùc beân trong goàm tieàn ñieän, chính ñieän, vaø caùc oâ ngaên lôùn
nhoû. Töø hieän traïng di tích, ngöôøi ta noùi raèng töø naêm 1944 ñeán
nay khu kieán truùc naày ñaõ maát ñi töø 1 ñeán 2 meùt chieàu cao, vaø
nhöõng böùc töôøng gaïch maø oâng Louis Malleret tìm thaáy ôû lôùp treân
ñaõ hoaøn toaøn suïp ñoå. Coù theå cö daân trong vuøng ñaõ laáy ñi lôùp
gaïch phía treân, coøn laïi nhöõng gaïch vuïn ñaõ queän cöùng phuû leân
treân kieán truùc. Veà toång theå bình ñoà kieán truùc Goø Caây Thò
khai quaät naêm 1999 töông öùng vôùi bình ñoà maø Louis Malleret ñaõ veõ
naêm 1944. Tuy nhieân, nhö treân ñaõ noùi, so vôùi hieän tröôøng thì
ngaøy nay di tích naày ñaõ maát ñi moät chieàu cao khoaûng 2 meùt gaïch
ôû caùc lôùp treân. Trong cuoäc khai quaät naêm 1944, Louis Malleret ñaõ
veõ ra nhöõng maët caét naêm caùi gieáng, nhöng cuoäc khai quaät naêm
1999 ngöôøi ta khoâng tìm thaáy daáu veát cuûa moät caùi gieáng naøo
caû. Nhö vaäy, nhöõng ‘caùi gieáng’ maø oâng Louis Malleret ñaõ veõ ra
coù leõ chæ laø nhöõng hoá ñaøo cuûa daân ñi tìm vaøng vaøo ñaàu theá
kyû thöù XX. Goø Caây Thò thuoäc loaïi kieán truùc cung ñình mang tính
toân giaùo coù nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù VI ñeán theá kyû
thöù VII. Caùch Goø Caây Thò khoaûng 20 meùt veà phía ñoâng baéc, ngöôøi
ta phaùt giaùc ra moät khu kieán truùc moä hoûa taùng maø ngöôøi ta
goïi laø khu ‘Goø Caây Thò B’. Khu ñöôïc xaây baèng gaïch vaø loùt ñaù.
Hai kieán truùc Goø Caây Thò vaø Goø Caây Thò B hieån nhieân coù nhöõng
quan heä
veà chöùc naêng vaø nieân ñaïi. Caû hai di tích ñeàu ñöôïc xaây treân
moät taàng vaên hoùa cö truù chöùa nhieàu goám söù OÙc Eo vaø coïc nhaø
saøn.
(2) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 39, goø Linh Sôn
Nam naèm trong xaõ Voïng Theâ, huyeän Thoaïi Sôn, tænh An Giang, naèm
treân söôøn phía ñoâng nuùi Ba Theâ, caùch chuøa Linh Sôn khoaûng 60
meùt veà phía nam. Goø coù daïng hình baàu duïc, daøi khoaûng 36 meùt
theo höôùng ñoâng-taây, roäng 25 meùt theo höôùng baéc-nam, cao khoaûng
1,5 meùt so vôùi chaân goø, vaø cao khoaûng 16,5 meùt so vôùi maët
ruoäng ôû chaân nuùi. Chuøa Linh Sôn ñöôïc xaây döïng treân söôøn phía
ñoâng nuùi Ba Theâ treân moät kieán truùc coå baèng gaïch. Ñaây laø
trung taâm cuûa moät quaàn theå di tích roäng treân 2.500 meùt vuoâng.
Keå töø sau cuoäc khai quaät laàn ñaàu cuûa oâng Louis Malleret vaøo
naêm 1944, do tình traïng chieán tranh neân khoâng coù cuoäc khai quaät
naøo nöõa, cho ñeán vaøo thaùng 3 naêm 1993, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi
TPHCM vaø tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå Phaùp (EÙcole Francaise
d’Etreâme-Orient ) hôïp cuøng Baûo taøng tænh An Giang ñaõ tieán haønh
khai quaät laàn thöù hai, vaø töø thaùng 2 naêm 1998 ñeán thaùng 6 naêm
1999, khai quaät laàn thöù ba. Cuoäc khai quaät naêm 1999 ñaõ laøm xuaát
loä toaøn boä phaàn chính cuûa kieán truùc roäng 17,50 meùt theo höôùng
baéc-nam, roäng 22,50 meùt theo höôùng ñoâng taây. Kieán truùc quay
maët veà höôùng ñoâng goàm 36 ñöôøng töôøng moùng ñaù vaø gaïch (goàm 25
væa baèng ñaù vaø 11 væa baèng gaïch), taïo thaønh nhieàu caáu truùc
beân trong goàm saøn neàn, saân, haønh lang, vaø coáng nöôùc, vaân vaân.
Ñaây laø loaïi kieán truùc lôùn theå hieän kyõ thuaät xaây döïng baèng
ñaù vaø gaïch vaøo thôøi ñaïi OÙc Eo vaø haäu OÙc Eo vôùi taàm voùc ñoà
soä cuûa noù vaø nhöõng ñöôøng coáng ngaàm beân trong. Ñaây laø loaïi
kieán truùc cung ñình mang tính caùch toân giaùo, coù quan heä vôùi
khoái kieán truùc trong goø nuùi döôùi neàn chuøa Linh Sôn ôû phía baéc,
vaø vôùi nhöõng di tích ñaõ ñöôïc ghi nhaän treân trieàn phía ñoâng
nuùi Ba Theâ. Kieán truùc naày phaûn aûnh moät trình ñoä vaên minh khaù
cao cuûa caùc cö daân coå ôû vuøng chaâu thoå soâng Cöûu Long töø hôn 10
theá kyû tröôùc. Taát caû nhöõng di vaät tìm thaáy ñeàu coù nieân ñaïi
khoaûng töø theá kyû thöù I ñeán theá kyû thöù IX sau taây lòch.
Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 49, Goø Thaùp Möôøi
naèm trong xaõ Taân Kieàu,
(1) huyeän
Thaùp Möôøi, tænh Ñoàng Thaùp. Ñaây laø khu goø cao nhaát trong vuøng
Ñoàng Thaùp Möôøi, ñænh goø cao khoaûng 5,047 meùt so vôùi möïc nöôùc
bieån, vaø cao hôn maët ruoäng khoaûng 3,80 meùt. Goø coù hình vuoâng
vôùi dieän tích khoaûng 4.500 meùt vuoâng. Döôùi chaân goø coù nhieàu
khoái ñaù kieán truùc lôùn, vaät thôø baèng ñaù, ñaëc bieät laø yoni,
gaïch coå. Thaùng 7 naêm 1988, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM hôïp cuøng
Baûo taøng tænh Ñoàng Thaùp ñaõ tieán haønh khai quaät phaàn phía nam
cuûa Goø Thaùp Möôøi, vaø cuoäc khai quaät naày ñaõ laøm xuaát loä phaân
nöûa kieán truùc phía nam treân chieàu daøi khoaûng 17,30 meùt chaïy
theo höôùng ñoâng taây, chieàu roäng khoaûng 12 meùt chaïy theo höôùng
baéc nam. Phaân nöûa coøn laïi vaãn coøn naèm saâu döôùi loøng goø,
döôùi neàn xi maêng vaø khoái beâ toâng coát saét. Tuy vaäy, ngöôøi ta
cuõng coù theå xaùc ñònh ñaây laø loaïi kieán truùc lôùn baèng gaïch coù
caïnh beû goùc nhieàu laàn vaø ñoái xöùng giöõa hai phaàn baéc-nam;
trong ñoù phaàn xuaát loä coù caïnh chaùnh nam daøi khoaûng 6,95 meùt,
vaø caïnh chaùnh taây coù ñaàu phía baéc aên saâu vaøo loøng goø daøi
khoaûng 5,14 meùt. Theo nguyeân taéc ñoái xöùng, ngöôøi ta coù theå xaùc
ñònh bình dieän di tích ñaõ khai quaät chæ chieám gaàn phaân nöûa dieän
tích cuûa toaøn boä kieán truùc Goø Thaùp Möôøi. Nhöõng væa töôøng
moùng coøn keùo daøi veà phía baéc döôùi neàn beâ toâng cuûa ngoâi thaùp
möôøi taàng bò suïp ñoå moät khoaûng treân 8 meùt. Kieán truùc naày coù
nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù V ñeán theá kyû thöù VIII.
(2) Sau
khi chieán tranh chaám döùt vaøo naêm 1975, nhieàu nhaø khaûo coå hoïc
Vieät Nam ñaõ tieáp tuïc khai quaät vaø nhöõng phaùt hieän môùi ñaõ laøm
cho soá löôïng di tích vaø di vaät taêng leân gaáp nhieàu laàn tröôùc
ñaây. Maëc daàu theo caùc thö tòch coå thì ñòa baøn cuûa cö daân vaên
hoùa OÙc Eo raát roäng lôùn, nhöng tính ñeán ngaøy nay thì dieän maïo
cuûa neàn vaên hoùa OÙc Eo ngaøy caøng roõ neùt taïi caùc vuøng töø löu
vöïc soâng Cöûu Long ñeán löu vöïc soâng Vaøm Coû vaø Ñoàng Nai. Ñaëc
bieät caùc vuøng Long Xuyeân, Ñoàng Thaùp Möôøi, Baïc Lieâu, Caø Mau,
vaø Caàn Giôø. Sau naêm 1975, ngöôøi ta phaùt hieän taïi Goø Caây Thò
moät töôïng Phaät nhoû baèng ñoàng coù nieân ñaïi vaøo khoaûng theá kyû
thöù V sau taây lòch. Ñoàng thôøi, raát nhieàu töôïng khaùc ñaõ ñöôïc
tìm thaáy ôû chuøa Baø Keát, Goø Baûy Lieáp, Goø Sao, Goø Thaùp, Bieân
Hoøa, Goø Thaønh (Tieàn Giang), vaân vaân. Taát caû ñeàu coù nieân ñaïi
khoaûng theá kyû thöù VI ñeán theá kyû thöù VIII sau taây lòch. Trong
soá naày coù 8 töôïng coøn nguyeân caû ñaàu vaø thaân taïi caùc vuøng
OÙc Eo, Goø Thaùp, Ñaù Noåi (Kieân Giang), coù nieân ñaïi töø theá kyû
thöù V ñeán theá kyû thöù VII. Ñeán naêm 1988, ngöôøi ta laïi phaùt
hieän trong di tích Goø Thaùp 2 pho töôïng thaàn Visnu baèng ñaù coù
nieân ñaïi haäu baùn theá kyû thöù VI.
(3) Coù
leõ laø vuøng truõng Ñoàng Thaùp Möôøi ngaøy nay, vaø caû vuøng chaïy
töø mieàn Taây soâng Haäu ra ñeán bieån Ñoâng vaø vònh Xieâm La.
(4) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 141.
(5) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 48, kieán truùc
Linh Mieáu Baø, cuõng goïi laø mieáu Baø Chuùa Xöù, moät trong nhöõng di
chæ trong khu
di tích Goø Thaùp thuoäc xaõ Taân Kieàu, huyeän Thaùp Möôøi, tænh Ñoàng
Thaùp, laø moät trong nhöõng kieán truùc trong thôøi vaên hoùa ‘Haäu
oùc Eo’, coù nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù VII ñeán theá kyû thöù
VIII sau taây lòch.
(6) Ngheä
thuaät naày ñaõ lan toûa ñeán ñoàng baèng soâng Cöûu Long qua söï trao
ñoåi phaåm vaät baèng ñöôøng bieån giöõa daân baûn ñòa vaø nhöõng thöông
nhaân ngöôøi AÁn.
(1) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 51, Goø Roäc Chanh
trong xaõ Taân Thaïnh, tröôùc ñaây laø xaõ Vónh Thaïnh, huyeän Vónh
Höng, tænh Long An. Goø cao hôn maët ruoäng chung quanh khoaûng 1 meùt,
daøi 58 meùt, roäng 30 meùt. Theo daân ñòa phöông, goø naày chöa bao
giôø bò ngaäp nöôùc, keå caû nhöõng muøa coù luõ lôùn nhaát. Treân maët
goø ngöôøi ta tìm thaáy nhieàu gaïch coå, moät soá ñöôïc gom laïi ñeå
laøm neàn cho ngoâi mieáu nhoû thôø ‘OÂng Taø’. Cuoäc khai quaät Goø
Roäc Chanh naêm 1986 ñaõ laøm xuaát loä hai kieán truùc baèng gaïch xaây
tieáp giaùp nhau treân moät chieàu daøi 6,25 meùt töø taây sang ñoâng.
Caû hai ñeàu coù hình chöõ nhaät gaàn nhö vuoâg, coù hoá thôø ôû giöõa
vaø quay maët veà höôùng ñoâng. Di tích Goø Roäc Chanh laø moät quaàn
theå kieán truùc gaïch goàm hai ñeàn thôø AÁn giaùo xaây keá caän, chæ
caùch nhau 0,60 meùt. Theo xaùc nghieäm hieän tröôøng thì kieán truùc
phía ñoâng ñöôïc xaây sau kieán truùc phía taây, vaø caû hai cuøng coù
nieân ñaïi khoaûng töø theá kyû thöù VII ñeán theá kyû thöù VIII sau
taây lòch.
(2) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 54, goø Caây Tung
naèm trong xaõ Thôùi Sôn, huyeän Tònh Bieân, tænh An Giang. Ñaây laø
moät goø ñaát lôùn, roäng khoaûng 11.700 meùt vuoâng, ñænh goø cao
khoaûng 13,50 meùt so vôùi möïc ruoäng döôùi thaáp. Goø Caây Tung naèm
caùch nuùi Sam khoaûng 15 caây soá veà phía baéc, caùch Nuùi Keùt
khoaûng 2 caây soá veà phía nam. Töø thaùng 12 naêm 1993 ñeán thaùng 2
naêm 1994, caùc nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam cuõng cho tieán haønh khai
quaät khu Goø Caây Tung laàn thöù nhaát vaø ñeán thaùng 3 naêm 1995,
khai quaät laàn thöù hai. Theo caùc nhaø khaûo coå, di tích Goø Caây
Tung laø moät quaàn theå goàm caùc yeáu toá kieán truùc, veát tích
töôïng thôø, moä taùng vaø di chæ cö truù. Kieán truùc ñaõ khai quaät
coù ñaëc ñieåm nhö sau: maët baèng toång theå hình chöõ T; vaät lieäu
chuû yeáu laø gaïch, khoâng tìm thaáy ngoùi; kyõ thuaät xaây choàng,
xeáp song song hoaëc so le, coù caùc töôïng thôø baèng ñaù vaø coù loã
vuoâng. Nieân ñaïi cuûa kieán truùc vaø caùc di vaät ñöôïc ñoaùn ñònh
laø sau thôøi kyø vaên hoùa OÙc Eo, khoaûng töø theá kyû thöù IX ñeán
theá kyû thöù X sau taây lòch.
(3) Theo
quyeån “Vaên Hoùa Ñoàng Baèng Nam Boä (Di Tích Kieán Truùc Coå) cuûa
Voõ Só Khaûi, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM 2002, tr. 65, khu khai quaät
Ñoàng Bô naèm trong xaõ Phuû Lyù, huyeän Taân Phuù, tænh Ñoàng Nai ngaøy
nay, caùch phaø Vónh An khoaûng 9 caây soá veà phía baéc, caùch trung
taâm xaõ Phuû Lyù khoaûng 6 caây soá veà phía nam. Khu di tích toïa laïc
treân moät vuøng ñaát truõng thaáp, thöôøng ngaäo nöôùc vaøo muøa möa.
Khoaûng töø 3 ñeán 5 caây soá veà phía baéc vaø phía taây laø nhöõng
ñoài thaáp bao quanh vuøng truõng. Nôi naày coù nhöõng röøng caây raäm
raïp, goàm ñuû caùc loaïi caây sao, daàu, tre, nöùa, vaø coû tranh. Vaøo
thaùng 3 naêm 1987, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM hôïp cuøng Baûo
taøng tænh Ñoàng Nai ñaõ tieán haønh khai quaät. Tuy ñaõ bò huûy hoaïi
raát nhieàu, khu di tích Ñoàng Bô vaãn coøn coù theå nhaän daïng ñöôïc
laø loaïi kieán truùc nhoû coù hình vuoâng, vaùch xaây baèng gaïch,
thuoäc daïng ñeàn thaùp. Nhöõng di vaät tìm thaáy coù caùnh tay töôïng
Visnu caàm con oác, con laêng baèng ñaù coù nieân ñaïi vaøo khoaûng töø
nhöõng theá kyû thöù VII ñeán theá kyû thöù VIII, roõ raøng nhöõng di
vaät naày mang taùnh ñaëc tröïng vaên hoùa Haäu OÙc Eo vì chòu aûnh
höôûng raát nhieàu cuûa neàn vaên hoùa OÙc Eo.
Khu
di tích Goø Caây Me thuoäc xaõ Trung Hieäp, huyeän Vuõng Lieâm, tænh
Vónh Long. Vaøo naêm 1988, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi TPHCM hôïp cuøng
Baûo taøng tænh Vónh Long ñaõ tieán haønh khai quaät laàn thöù nhaát.
Cuoäc khai quaät ñaõ laøm xuaát loä phaàn phía taây cuûa moät kieán
(1) truùc
gaïch coù daïng beû goùc moät maët baèng daøi khoaûng 7 meùt theo
höôùng baéc-nam, roäng khoaûng 4,50 meùt theo höôùng ñoâng-taây, ñöôïc
xaây vôùi loaïi gaïch lôùn (35cm x 18cm x 8,5cm). Theo suy ñoaùn cuûa
caùc nhaø khaûo coå hoïc thì di tích naày laø daáu veát cuûa hai coâng
trình kieán truùc khaùc nhau cuûa hai thôøi kyø lòch söû khaùc nhau,
naèm ñeø leân nhau, coù nieân ñaïi khoaûng theá kyû thöù IX ñeán theá
kyû thöù X.
(2) Thuûy
taùng laø thaû xaùc cheát xuoáng nöôùc. Hoûa taùng laø hoûa thieâu xaùc
cheát. Ñieåu taùng laø boû xaùc cheát ngoaøi choã troáng hay treân nuùi
cho chim aên cuõng gioáng nhö ngöôøi Taây Taïng. Mai taùng laø choân
xaùc cheát xuoáng ñaát Ñòa baøn chính cuûa ngöôøi Phuø Nam laø vuøng
chaâu thoå soâng Meùkong, vöông quoác naày ñaõ thöøa höôûng heát taát
caû nhöõng phuø sa maø con soâng naày ñaõ mang ñeán.
(3) Vuøng naèm veà phía Nam Quaûng Ngaõi vaø phía Baéc Bình Ñònh.
(4) Vaøo khoaûng theá kyû thöù VII sau Taây lòch.
(5) Theo
Nguyeãn Thò Haäu & Leâ Thanh Haûi trong “Khaûo Coå Hoïc Bình Daân
Nam Boä-Vieät Nam”, TPHCM: NXB Toång Hôïp TPHCM, 2010, tr. 316-323.
***
***
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét