Định Nghĩa "Ly Tao" Nỗi Trở Trăn

                 

"Không gì giỏi bằng hay bàn, không gì yên bằng hay nhẫn (thản nhiên), không gì hơn người bằng có đức, không gì sướng thân bằng làm lành".

Hoàng Thạch Công

---

Khuất Nguyên làm quan cho Vua Hoài Vương nước Sở, bị sàm báng mà bị phóng khí. Mặt mũi tiều tụy, hình dung khô héo, Khuất Nguyên vừa đi vừa hát ở bên bờ đầm.  Có ông lão đánh cá trông thấy hỏi: 

- Ông có phải là Tam Lư Đại Phu đó không? Sao mà đến nỗi khốn khổ như vậy? 

Khuất Nguyên nói: 

- Cả đời đục, một mình ta trong; cả đời say, một mình ta tỉnh, bởi vậy ta mới bị phóng khí (*) 

Ông lão đánh cá nói: 

- Thánh nhân không câu nệ việc gì, lại hay tùy thời. Có phải đời đục cả, sao ông không khuấy thêm bùn, vỗ thêm sóng, cho đục theo một thể? Loài người say cả, sao ông không biết ăn cả men, húp cả bã cho say theo một thể? Việc gì mà phải phòng xa, nghĩ sâu cho đến nỗi phải bị phóng khí? 

Khuất Nguyên nói: 

-Tôi nghe: Mới gội đầu tất phải chải mũ; mới tắm tất phải thay áo; có đâu lại chịu đem cái thân trong sạch mà để cho vật dơ bẩn dính vào mình được? Thà nhảy xuống sông Tương, vùi xác vào bụng cá, chớ sao đang trắng lôm lốp lại chịu phải vấy phải bụi dơ. 

Ông lão đánh cá nghe nói tủm tỉm cười, quay chèo bơi đi, và hát:

Sông Tương nước chảy trong veo
   Thì ta đem giặt cái lèo mũ ta
  Sông Tương nước đục chảy ra
 Thì ta lội xuống để mà rửa chân. 

 Hát xong rồi đi thẳng, không nói câu nào. 

                             (Theo Cổ Học Tinh Hoa)

---

Chỉ vì bá quan ganh ghét, Sở Hoài Vương ruồng bỏ, Khuất Nguyên chán nản đến cùng cực, mà trầm mình xuống sông tự vẫn. Trước khi chết, ông để lại cho đời sau một tuyệt tác, một áng thi, một lời tự tình nói lên sự uất nghẹn tột cùng của người quân tử.

Còn với chúng ta thì sao? Chỉ hai chữ "Ly Tao" cũng khiến bao người canh cánh về nghĩa của chúng, Vậy Ly Tao nghĩa là gì?

Từ ý kiến của các Nhà Thơ cộng tác và Độc giả của Trang Nhà, đã nói lên sự khúc mắc của chữ Ly Tao này.

1- Quan Điểm Thứ Nhất

Quan điểm này cho rằng Ly Tao có nghĩa là buồn chia ly.
Điển hình là trang Wikipedia (https://vi.wikipedia.org/wiki/Ly_tao) có đoạn giải thích Ly Tao như sau:

"Về ý nghĩa của cái tên "Ly tao" có nhiều cách giải thích khác nhau. Nhà nghiên cứu Nguyễn Hiến Lê trong cuốn Cổ Văn Trung Quốc đã giải thích ý nghĩa của "Ly tao" là "buồn ly biệt".^[1] Chữ "ly" (離) có nghĩa thường gặp là "chia lìa" nhưng cũng có nghĩa khác đó là "gặp" hay "mắc vào". Chữ "tao" (騷) có nghĩa "buồn rầu", "lo lắng". Cách giải thích chữ "ly" với nghĩa là "chia lìa" được Tư Mã Thiên (trong Sử ký, Khuất Nguyên Giả Sinh liệt truyện), Vương Dật (trong Sở từ chương cú) sử dụng. Tuy nhiên trong lời tựa cho "Ly tao" của mình, Ban Cố đã chú giải ý nghĩa của cái tên này là "gặp nỗi buồn".^{[C 1][2]"} 

2- Quan Điểm Thứ Nhì

Quan điểm này cho rằng Ly Tao chỉ là Ly Tao, là tên một tác phẩm của Khuất Nguyên, ông viết khi bị mọi người trong triều kỳ thị, đuổi xua và ruồng bỏ. Ly Tao là một Danh Từ Riêng, chứ không hề có nghĩa nào khác. Chính vì thế, trong các Tự Điển Việt, hay Việt Hán, khi định nghĩa chữ "ly tao" đại khái giải thích đây là tên một bài Vận Văn trường thiên của Khuất Nguyên...

- Thế sao trang Wikipedia nêu ý kiến nghĩa là "Buồn Ly Biệt" đồng thời có đưa ra dẫn chứng như trên?  

- Những điều Trang này dẫn chứng Ly Tao có nghĩa "Buồn Ly Biệt" trong sách "Cổ Văn Trung Quốc" của Nguyễn Hiến Lê không hề có. Tương tự trong quyển Sử Ký Của Tư Mã Thiên cũng không hề giải nghĩa chữ "Ly Tao" này. Hình bên dưới được chụp từ 2 quyển sách trên để chứng minh điều của Wikipedia chỉ thêm thắt vào mà thôi.(**)

Đây là ảnh chụp trang 100 của quyển "Cổ Văn Trung Quốc", đoạn nói về Khuất Nguyên và Ly Tao.

Đây là ảnh chụp trang 509 của Quyển "Sử Ký Của Tư Mã Thiên", mục "Khuất Nguyên Liệt Truyện" .

Trích đoạn nói về Ly tao của trang 509 bên trên.

3- Kết Luận

Từ những ảnh chụp trong các sách "Cổ Văn Trung Quốc" và "Sử Ký Của Tư Mã Thiên", đã chứng minh những giải thích của Wikipedia không có. 
Ảnh chụp các Tự điển cũng cho thấy nghĩa Ly Tao chỉ có một nghĩa duy nhất, đó là tên một bài thơ của Khuất Nguyên.  

Từ đó dẫn đến kết luận "Ly Tao" là danh từ riêng. Và cũng chính vì Ly Tao là danh từ riêng, nên không thể tách ra từng chữ để giải nghĩa, như cách giải nghĩa các Từ Kép khác. 

Ngoài ra, dựa vào nội dung bài thơ "Ly Tao", chúng ta có thể coi Ly Tao có ý nghĩa là nỗi thống khổ của người thất chí.

Huỳnh Hữu Đức

------

(*) Theo Sử Ký Của Tư Mã Thiên, không có từ "phóng khí" này mà là "ruồng bỏ".

(**) Từ đoạn định nghĩa Ly Tao trong bài viết của Wikipedia.org, đưa đến một nhận thức, những bài đăng trên các trang mạng xã hội, chúng ta cần phải đối chiếu lại, mới có thể tìm ra lời giải hợp lý hoặc chính xác hơn.