Trò chơi nào cũng có những luật lệ riêng của chúng. Thơ cũng không ngoại lệ, cũng có Luật thơ.
Thế
Luật Thơ là gì? Luật thơ chính là những nguyên tắc, những qui định,
những điều mà người làm thơ phải tuân theo. Tùy vào thể loại, mỗi loại
thơ có những qui tắc khác nhau.
Từ việc giao
thoa văn hóa giữa các nước với nhau, nên Việt Nam chúng ta ngày nay sử
dụng khá nhiều dạng thơ, Tây có, Tàu có, cùng với thơ bản địa.
A - Thơ Tây Phương
Căn
bản, thơ của Tây Phương thường gieo vần Độc vận hoặc Liên vận ở cuối
câu. Ảnh hưởng của thơ Tây Phương đã mang đến cho chúng ta một dạng vào
đầu thế kỷ 20, dạng này được gọi là Thơ Mới.
Thí dụ:
1/ Trích Đoạn
Après La Bataille Tác Giả Victor Hugo
Mon père, ce héros au sourire si doux,
Suivi d’un seul housard qu’il aimait entre tous
Pour sa grande bravoure et pour sa haute taille,
Parcourait à cheval, le soir d’une bataille,
Le champ couvert de morts sur qui tombait la nuit.
Il lui sembla dans l’ombre entendre un faible bruit.
...
Đây là bài thơ Liên Vận, gieo vần từng cặp câu.
2/ Trích Đoạn
Il Pleure Dans Mon Coeur
Paul Verlaine
Il pleure dans mon coeur
Comme il pleut sur la ville;
Quelle est cette langueur
Qui pénètre mon coeur?
Ô bruit doux de la pluie
Par terre et sur les toits!
Pour un coeur qui s'ennuie
Ô le chant de la pluie!
....
Bài thơ này Liên Vận, cứ 4 câu sử dụng Độc Vận, vần được gieo ở các câu 1,3 và 4.
3/
Trích đoạn: Stances- Tác giả: Puskin
Avez-vous vu la tendre rose,
L’aimable fille d’un beau jour,
Quand au printemps à peine éclose,
Elle est l’image de l’amour ?
Telle à nos yeux, plus belle encore,
Parut Eudoxie aujourd’hui :
Plus d’un printemps la vit éclore,
Charmante et jeune comme lui.
....Bài thơ này theo dạng Liên Vận và gieo vần cách câu.
B - Thơ Trung Hoa
1/ Thơ Cổ Phong: lề, thói xưa (Cổ Thể : thể cách xưa)
Đây là thể thơ có trước nhà Đường bên Tàu, không có luật lệ nhất định. Vần gieo có thể Bằng hoặc Trắc.
關雎 Quan Thư 1
關 關 雎 鳩， Quan quan thư cưu
在 河 之 洲。 Tại hà chi châu.
窈 窕 淑 女， Yểu điệu thục nữ,
君 子 好 逑。 Quân tử hảo cầu.
Bài thơ này thuộc dạng Đoản Thiên, Độc Vận và gieo vần ở các câu 1,2 và 3.
長 干 行 其二 Trường Can Hành Kỳ 2
家 臨 九 江 水 Gia lâm Cửu Giang thuỷ
來 去 九 江 側 Lai khứ Cửu Giang trắc.
同 是 長 干 人 Đồng thị Trường Can nhân
生 小 不 相 識。 Sinh tiểu bất tương thức.
崔顥 Thôi Hiệu
Bài thơ này gieo vần Trắc, cách câu.
Trích Đoạn:
龍城琴者歌 Long Thành Cầm Giả Ca
阮攸 Nguyễn Du
龍城佳人 Long thành giai nhân
不記名字 Bất ký danh tự
獨善絃琴 Ðộc thiện huyền cầm
舉城之人以琴名 Cử thành chi nhân dĩ cầm danh
學得先朝宮中供奉曲 Học đắc tiên triều cung trung “Cung phụng” khúc
自是天上人間第一聲。Tự thị thiên thượng nhân gian đệ nhất thanh.
...
Bài thơ theo dạng Trường Thiên, số chữ trong câu tùy tác giả, gieo vần Cách Câu, Liên Vận
Qua
phần trình bày bên trên, chúng ta thấy, thơ Tây phương và thơ Cổ Phong
của Trung Hoa, có một số nét tương đồng như cách gieo vần, số chữ trong
câu cũng như số câu trong bài thơ.
2/ Thơ Đường Luật (Cận Thể hay Tân Thể: dạng mới, dạng gần nhất)
Đây
là dạng thơ xuất hiện đời
Nhà Đường bên Tàu, có những qui định khắc khe nhất: Luật Thanh ( tạo sự
trầm bổng), Vần (tạo sự liên tục êm ái xuôi tai),
Đối (tạo sự phản biện hay đồng thuận, bổ nghĩa cho nhau, làm rõ hơn ý
tưởng của bài thơ), Niêm (Sự liên kết chặt chẽ về âm luật giữa các câu
thơ với nhau), và sau cùng là Bố Cục (tạo sự liên tục trong ý thơ, tránh
trường hợp đầu Ngô Mình Sở, mỗi câu mỗi ý). Người làm thơ phải tuân theo
các luật này.
曲江 其二 Khúc Giang Kỳ Nhị
杜甫 Đỗ Phủ
朝回日日典春衣 Triều hồi nhật nhật điển xuân y
每日江頭盡醉歸 Mỗi nhật giang đầu tận tuý qui
酒債尋常行處有 Tửu trái tầm thường hành xứ hữu
人生七十古來稀 Nhân sinh thất thập cổ lai hi
穿花蛺蝶深深見 Xuyên hoa giáp điệp thâm thâm kiến
點水蜻蜓款款飛 Điểm thuỷ thanh đình khoản khoản phi
傳語風光共流轉 Truyền ngữ phong quang cộng lưu chuyển
暫時相賞莫相違 Tạm thời tương thưởng mạc tương vi.
C- Thơ Việt Nam
Do ảnh hưởng văn hóa từ các quốc gia khác, nên chúng ta có nhiều dạng thơ, thơ du nhập từ nước ngoài và thơ bản địa.
1- Thơ Tự Do và Thơ Mới
Thơ Tự Do xuất hiện và phát triển từ những năm đầu của hậu bán thế kỷ 20. Đây là dạng thơ phá bỏ các luật
lệ trước Nó. Thơ viết thiếu vần kém điệu, nhiều lúc nghe hơi chói tai,
phóng bút rất tùy hứng, đôi khi rất khó hiểu. Hai nhân vật nổi bậc của
loại thơ này là Thanh Tâm Tuyền và Quách Thoại.
Thơ
Mới phát nguyên từ lối thơ của người Pháp. Các nhà thơ thấy thơ Pháp
không hạn định số câu, số chữ, không niêm, không đối, có nhiều cách gieo
vần, nên mới đem thể ấy áp dụng vào thơ của chúng ta.
Trích Đoạn: Hổ Nhớ Rừng của Thế Lữ
... Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối,
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang san ta đổi mới?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
Than ôi! thời oanh liệt nay còn đâu?...
Trích Đoạn Tiếng Trúc Tuyệt Vời của Thế Lữ
Tiếng địch thổi đâu đây,
Cớ sao mà réo rắt?
Lơ lửng cao đưa tận lưng trời xanh ngắt,
Mây bay... gió quyến mây bay...
Tiếng vi vút như khuyên van, như dìu dặt
Như hắt hiu cùng hơi gió heo may...
2- Thơ Đường Luật
Đây
là Dạng thơ mà các triều đại trước của Ta, thường sử dụng trong các kỳ
thi chọn nhân tài. Tất cả qui luật đều tuân thủ theo luật của Thơ Đường
Luật, có nghĩa là tôn trọng 5 qui tắc bắt buộc.
Đêm Thu Nghe Tiếng Quạ Kêu
của Quách Tấn
Từ Ô Y hạng rủ rê sang,
Bóng lẫn đêm thâu tiếng rộn ràng...
Trời bến Phong Kiều sương thấp thoáng,
Thu sông Xích Bích nguyệt mơ màng.
Bồn chồn thương kẻ nương song bạc,
Lạnh lẽo sầu ai rụng giếng vàng.
Tiếng dội lưng mây đồng vọng mãi,
Tình hoang mang gợi tứ hoang mang.
3- Thơ Truyền Khẩu
Thơ
truyền khẩu của nước ta có nhiều dạng như Tục Ngữ, Ca Dao...Nhưng lãng
mạn và tình cảm chính là Ca dao. Khác với thơ nước ngoài, Ca dao Việt Nam vừa gieo vần cuối câu, lại còn gieo vần ở giữa câu. Có
một điều rất đặc biệt trong Ca Dao của chúng ta, đó là sự phóng khoáng,
không cứng nhắc, chủ yếu sao cho có vần có điệu, nghe xuôi tai và dễ
nhớ là được.
Lạy trời mưa xuống
Lấy nước tôi uống
Lấy ruộng tôi cày
Lấy đầy bát cơm.
Trong Ca Dao, có một thể quan trọng, thường có dạng câu 6, câu 8 chữ, được gọi là thơ Lục Bát:
Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhụy vàng
Nhụy vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
Tuy nhiên, thơ Lục bát không bắt buộc chỉ có câu 6 và 8, mà có thể thêm bớt số chữ trong câu:
Biết thì thưa thốt
Không biết thì dựa cột mà nghe Sơn Bình Kẻ Gốm không xa
Cách một cái quán với ba quãng đồng
Bên dưới có sông bên trên có chợ
Ta lấy mình làm vợ nên chăng
Tre già để gốc cho măng.
Hay là:
...Thành Hà-nội năm cửa chàng ơi
Sông Lục-đầu sáu khúc nước chảy xuôi một dòng
Nước sông Thương bên đục bên trong
Núi đức thánh Tản thắt cổ bồng mà lại có thánh sinh...
Thơ Lục Bát ngoài gieo vần Bằng còn có thể gieo vần Trắc:
Tò vò mà nuôi con nhện
Đến khi nó lớn nó quện nhau đi
Tò vò ngồi khóc tỉ ti
Nhện ơi nhện hỡi mầy đi đàng nào.
Hay là:
Tình thương gươm trường không sợ
Sét đánh bên mình duyên nợ không buông.
Qua
những thí dụ về thơ Lục Bát, chúng ta nhận thấy có một điều rất đặc
biệt, đó là sự uyển chuyển, phóng khoáng, dễ dãi, không cứng nhắc trong
khi làm thơ. Chính vì thế, khi các nhà nghiên cứu; các học giả tổng hợp
về ca dao để tìm qui tắc chung cho Thơ Lục Bát, các vị đưa ra luật thơ
Lục Bát chỉ mang tính tương đối mà thôi, bởi vì bản chất thơ Lục Bát
giống như những người bình dân lam lũ, không thích những ràng buộc những
qui định nghiêm khắc.
D- Kết Luận
Trong
môn bóng đá có nhiều hình thức chơi: Bóng đá 11 người, Bóng đá trong
nhà, Bóng đá bãi biển. Mặc dù cũng là bóng đá, nhưng mỗi loại đều có một
vài luật lệ riêng.
Thơ cũng giống thế, có
nhiều loại thơ, mỗi loại có những nguyên tắc và qui luật riêng như trình
bày bên trên, chỉ cần nhìn vào các điểm riêng này, chúng ta có thể biết
đó là loại thơ gì.
Ngày nay, có một vài
nhóm thơ, một số người cho rằng làm thơ chỉ vui chơi giải trí, không cần
thiết hay bắt buộc phải theo đúng luật. Đây là quan điểm rất sai lầm,
trò chơi nào cũng có những luật riêng, khi chấp nhận chơi, chúng ta phải
tôn trọng những qui tắc dù khắc khe, nếu không thể làm thơ theo những điều đã được qui định, chúng ta có thể chọn thể loại khác để chơi, cớ sao lại phải thay đổi hay giảm bớt
luật lệ đã có từ trước?
Nói chung, chính những luật đã tạo nên nét độc đáo riêng, sắc thái riêng cho thơ, khiến cuộc chơi càng thêm thú vị và hấp dẫn hơn đối với người chơi.
